Το τέλος της προσήλωσης (έχει αποζημίωση;) 

 

Aς το παραδεχτούμε ψύχραιμα: γίνεται όλο και πιο δύσκολο να συγκεντρωθεί κανείς σε ένα κείμενο, σε ένα αντικείμενο, σε μια εμπειρία. Και ο «αχταρμάς» δεν βρίσκεται στο τραγούδι της Σάττι αλλά στον τρόπο που συναρμολογούνται οι στιγμές μας.

Έχει νόημα η διαμαρτυρία απέναντι στο μοιραίο; Μήπως είναι αμυντικό αντανακλαστικό, ένα παλιομοδίτικο ψέλλισμα ή ένα αδύναμο σήμα κινδύνου;

ΣΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΗΠΑ σχολεία μηνύουν την Meta και το ΤικΤοκ για τις ψυχικές και πολιτισμικές συνέπειες που έχει η χρήση των πλατφορμών στους μαθητές¹. Άλλη μια είδηση από αυτές που στέκουν αμήχανα σε μια άκρη της ροής. Τι είναι άραγε μια τέτοια χειρονομία; Τι αντιπροσωπεύουν οι ποικίλες απαιτήσεις αποζημίωσης για κλεμμένα πνευματικά δικαιώματα ή ηθικές και γνωστικές βλάβες; Θα έλεγε κανείς ότι αυτές οι ειδήσεις κάνουν ορατά κάποια μικρά σκιρτήματα απέναντι σε κάτι εξαιρετικά συμπαγές και ισχυρό, σε μια δυναμική όπου επιμέρους συναισθήματα, ανησυχίες ή αντιρρήσεις γκρεμίζονται σε μια άβυσσο αδιαφορίας.

Έχει νόημα η διαμαρτυρία απέναντι στο μοιραίο; Μήπως είναι αμυντικό αντανακλαστικό, ένα παλιομοδίτικο ψέλλισμα ή ένα αδύναμο σήμα κινδύνου; Προφανώς οι άνθρωποι της εκπαίδευσης που κινητοποιήθηκαν δεν έχουν καμιά διαπραγματευτική ισχύ με το μέρος τους. Και πάλι όμως όχι. Παρά την καθημερινή καταιγιστική προπαγάνδα για τις επαναστάσεις της γνώσης, αυτό που διαπιστώνουμε κάθε μέρα είναι ότι ζούμε το τέλος της προσήλωσης. Ας το παραδεχτούμε ψύχραιμα: γίνεται όλο και πιο δύσκολο να συγκεντρωθεί κανείς σε ένα κείμενο, σε ένα αντικείμενο, σε μια εμπειρία.

Η εμβάθυνση, η υπομονετική εξερεύνηση και η αφιερωματική σχέση θρυμματίζονται και μετατρέπονται σε σπάνιους πόρους. Μια ενδημικά επιπόλαιη συνεχής πλοήγηση έχει εγκατασταθεί μέσα μας και γύρω μας. Αυτό συμβαίνει σε νεότερους και μεγαλύτερους, σε παιδιά και γέρους. Καταλαβαίνουμε όμως πως για τη συγκρότηση ενός μαθητή/ τριας οι συνέπειες της κατάτμησης είναι πολλαπλάσιες. Ο «αχταρμάς» δεν βρίσκεται στο τραγούδι της Σάττι αλλά στον τρόπο που συναρμολογούνται οι στιγμές μας.

Ενδεχομένως, να γεννηθεί μια δυσφορία ικανή να επαναφέρει το πνεύμα της προσήλωσης και της πραγματικής ανάγνωσης. Η υπερβολή της διάσπασης να είναι μια στιγμή που θα δώσει τη θέση της σε μια νέα συνείδηση των ορίων.

Φυσικά, δεν είναι ορθό και πρέπον να το λέμε αφού επωφελούμαστε, έχουμε εξαρτηθεί, έχουμε γίνει ένα με τη «ροή». Δεν θέλουμε να εμφανιζόμαστε απαισιόδοξοι και γέροι σαν αποστάτες από την ανακουφιστική ιδεολογία που λέει ότι όλα μπορούν να ρυθμιστούν «με λίγο μέτρο». Πώς να πεις ότι, αντίθετα, γίνεται εξαιρετικά δύσκολο το να υπάρχει κάποιο μέτρο; Ότι η σύνεση, η «υπεύθυνη» χρήση των social media και των στάσεων που παράγουν είναι απλώς ο καθώς πρέπει λόγος των ειδικών, αυτό που αναγκάζονται να δηλώνουν και οι ίδιοι; Η αλήθεια είναι ότι αν και καταφεύγουμε σε παιδαγωγικούς και μετριοπαθείς κοινούς τόπους το ακραίο – ή αλλιώς η κατάχρηση- γίνεται όλο και πιο πιθανή για τα άτομα.

Οι δάσκαλοι και οι «θεσμοί» που έχουν αρχίσει να ανησυχούν έχουν πια εναντίον τους την ίδια την καταχρηστική και βουλιμική λογική που κυβερνά το αλγοριθμικό σύμπαν. Έχουν κυρίως απέναντί τους την επιθυμία ενός χρήστη που δεν μπορεί να σταθεί κάπου.

Ενδεχομένως, να γεννηθεί μια δυσφορία ικανή να επαναφέρει το πνεύμα της προσήλωσης και της πραγματικής ανάγνωσης. Η υπερβολή της διάσπασης να είναι μια στιγμή που θα δώσει τη θέση της σε μια νέα συνείδηση των ορίων. Προς το παρόν όμως αισθάνομαι ότι η κουλτούρα κάθε απερίσπαστης σχέσης γίνεται εξαιρετικά δύσκολη. Ότι, όπως ισχυρίζονται σοβαροί επιστήμονες, υπάρχει πια ένα νευρολογικό αποτύπωμα στον πλανήτη του Meta.

Υπάρχουν φυσικά και οι νεοφιλελεύθεροι γκουρού που θεωρούν πως η ίδια η ελευθερία είναι ένα metaverse, μια διαρκής κίνηση και μετατροπή που δεν αφήνει ήσυχη καμιά μορφή. Δοξάζουν έτσι τις απώλειες λέγοντας πως το ρομποτικό μέλλον περνάει από την εγκατάλειψη της «παλιάς κουλτούρας». Ένα στρώμα ενδιάμεσων μεταξύ εταιρικών κολοσσών και δημοσιότητας ταυτίζει εξάλλου τη φιλοσοφία με τα βιβλία αυτό-βοήθειας και την ίδια τη δημοκρατία με την πλοήγηση του χρήστη σε ένα ηλεκτρονικό πολυκατάστημα.

Ας ελπίσουμε πως και αυτή η ελίτ (όπως άλλες και πιο παραδοσιακές) θα αποτύχει στη μεσσιανική της τρέλα. Μπορεί αυτοί οι δάσκαλοι στον Καναδά ή οι άλλοι που κινούνται (για να υπερασπίσουν τους μαθητές τους) να αποδειχτούν ανθεκτικότεροι στο χρόνο και στις δοκιμασίες του. Υπενθυμίζοντας πως ο θάνατος της προσοχής είναι υπαρξιακό τραύμα και όχι έπαθλο για τον Ζούκερμπεργκ, τον Μασκ και τους άλλους, κάποιοι μπορεί να προσφέρουν υπηρεσία σε όλους μας.

[1] Canadian school boards sue Meta, TikTok, Snapchat for over $4 billion | Canada (dailyhive.com)

lifo.gr