Χάρυβδη: Ο μύθος πίσω από το τέρας που κατάπινε τόνους νερού

Η τραγική ιστορία που κρύβεται πίσω από την Χάρυβδη, μπορεί να είναι μια κλασική υπόθεση φαντασίας, όπως όλα στην ελληνική μυθολογία, ωστόσο λίγα είναι γνωστά για τον μύθο που διηγείται την δημιουργία του τέρατος, το οποίο  λίγο έλλειψε να καταπιεί τον Οδυσσέα.

Τι ήταν η Χάρυβδη; Ήταν μόνο ένας τέρας που απειλούσε πολλούς από τους ταξιδιώτες της αρχαίας εποχής; Ήταν μια φυσική δύναμη, ένα φυσικό φαινόμενο; Και ποιος ευθύνεται για την δημιουργία του και και γιατί είχε τόσο μεγάλη δύναμη;

Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η Χάρυβδη ήταν ένα θαλάσσιο τέρας που ζούσε κάτω από μια συκιά, η οποία φύτρωνε μέσα από έναν βράχο. Αλλά ο συγκεκριμένος βράχος βρισκόταν σε ένα θαλάσσιο στενό. Και απέναντί του ζούσε ένα άλλο τέρας, σε έναν μεγαλύτερο βράχο. Η Σκύλα.

Τα δύο τέρατα

Η Χάρυβδη κατάπινε τεράστιες ποσότητες νερού τρεις φορές την ημέρα και στη συνέχεια το ξερνούσε πίσω. Αυτή η διαδικασία δημιουργούσε γιγάντιες δίνες που παρέσυραν και κατέστρεφαν κάθε κοντινό πλοίο. Αν το πλοίο λοξοδρομούσε για να αποφύγει τις δίνες και τις ρουφήχτρες, τότε πλησίαζε τον απέναντι, μεγαλύτερο βράχο. Εκεί ελλόχευε η Σκύλα, που άπλωνε τα τεράστια χέρια της και άρπαζε τους ναυτικούς από το κατάστρωμα του πλοίου και τους έτρωγε. Οι δύο βράχοι λέγεται ότι βρίσκονταν σε απόσταση βολής ο ένας από τον άλλον. Δηλαδή σε απόσταση τέτοια που να μην είναι εύκολο να περάσει κανείς από το στενό. Όπου κι αν έπλεε ένα πλοίο στο στενό, βρισκόταν εντός της εμβέλειας ενός από τα θηρία.

Οι πρώτοι συγγραφείς, όπως ο Όμηρος, δεν έδωσαν ποτέ τοποθεσία στο στενό, φανταζόμενοι ότι βρισκόταν σε κάποια μακρινή, ελάχιστα εξερευνημένη περιοχή της θάλασσας.

Όμως, μέχρι την κλασική περίοδο, αυτό είχε αλλάξει. Οι Έλληνες λοιπόν της αρχαίας κλασσικής περιόδου θεωρούσαν ότι τα δύο τέρατα ζούσαν στο στενό της Μεσσήνης στα ανοικτά των ακτών της Σικελίας. Εκεί όντως υπάρχει μια δίνη, αν και είναι επικίνδυνη μόνο για μικρά σκάφη και σε ακραίες συνθήκες. Στην Αρχαιότητα πάλι πόσο μεγάλα μπορεί να ήταν τα πλοία.

Η προέλευση της Χάρυβδης

Υπάρχουν αντικρουόμενες αναφορές σχετικά με την προέλευση της Χάρυβδης. Οι πρώτοι συγγραφείς δεν έκαναν τον κόπο να της δώσουν μια ιστορία καταγωγής ή γενεαλογία. Ήταν απλώς μια τερατώδης δύναμη της φύσης που υπήρχε όσο και οι ίδιοι οι ωκεανοί. Οι μεταγενέστεροι συγγραφείς ισχυρίστηκαν ότι ήταν κόρη του Έλληνα θεού των ωκεανών, του Ποσειδώνα και της παλιάς θεάς Γαίας, η οποία ήταν «τεχνικά» η γιαγιά του.

Κάποια στιγμή στην ελληνική μυθολογία, ο Δίας και ο Ποσειδώνας μάλωσαν. Οι αρχαίοι Θεοί είχαν τα ελαττώματα των ανθρώπων. Η Χάρυβδη, η υπάκουη κόρη του Ποσειδώνα, πήρε το μέρος του πατέρα της και τον βοήθησε να πνίξει χώρες και νησιά στο θαλασσινό νερό. Αυτό εξόργισε τον Δία, ο οποίος πίστευε ότι η γη ήταν κτήμα του κι εκεί, στην γη, ήταν ο βασιλιάς των θεών. Ο Δίας είδε την πλημμύρα ως κλοπή (της ισχύος του και της εξουσίας του). Σε αντίποινα, αιχμαλώτισε τη Χάρυβδη και την αλυσόδεσε στο βυθό της θάλασσας.

Και δεν έμεινε σε αυτό. Ο Δίας καταράστηκε τη Χάρυβδη, και την μετέτρεψε σε τέρας. Η κατάρα ήταν να διψάει συνέχεια, χωρίς να μπορεί να το ελέγχει. Κι έτσι αναγκαζόταν να καταπίνει την θάλασσα, τρεις φορές την ημέρα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να ξεδιψάσει.

Σε μια λιγότερο γνωστή και λιγότερο δημοφιλή ιστορία, η Χάρυβδη ξεκίνησε τη ζωή της ως μια κανονική θνητή γυναίκα. Λέγεται όμως ότι ήταν μια ιδιαίτερα αδηφάγος γυναίκα, η οποία μια μέρα έκλεψε ένα βόδι από τα ζώα του Ηρακλή. Ο Ηρακλής ήταν ένας από τους πιο ευνοημένους γιους του Δία, και έτσι, αυτό ενόχλησε τον Δία. Ως τιμωρία, χτύπησε τη γυναίκα με έναν από τους κεραυνούς του, στέλνοντάς την να πέσει στη θάλασσα. Εκεί, χάρη στην αδηφάγο φύση της, μεταμορφώθηκε στο θαλάσσιο τέρας, την Χάρυβδη.

Πώς έμοιαζε η Χάρυβδη;

Οι απεικονίσεις της Χάρυβδης είναι ελάχιστες. Οι πρώτοι Έλληνες συγγραφείς δεν αφιέρωσαν καθόλου χρόνο στην περιγραφή της, εστιάζοντας απλώς στις δίνες που σχημάτιζε. Αργότερα, περιγράφηκε ως ένα γιγάντιο πλάσμα που έμοιαζε με φίδι και είχε ένα τεράστιο, ανοιγόμενο στόμα που χρησιμοποιούσε για να καταπίνει το νερό, να το βγάζει πίσω στη συνέχεια και έτσι να δημιουργεί τις τεράστιες δίνες της.

Την πιο ξεκάθαρη απεικόνιση την έχουμε από τον Όμηρο. Την περιέγραψε ως ένα τεράστιο, πλάσμα, που έμοιαζε με κύστη, αλλά είχε πτερύγια για χέρια και πόδια. Όπως πολλά από τα πιο τρομακτικά ελληνικά τέρατα, η Χάρυβδη περιγράφεται πάντα με θηλυκούς όρους.

Η Χάρυβδη στη μυθολογία (Οδύσσεια)

Επιστρέφοντας στην πατρίδα του από την Τροία, ο Οδυσσέας αναγκάστηκε να πλεύσει μέσα από το επικίνδυνο στενό. Τον είχε προειδοποιήσει η μάγισσα Κίρκη για τον κίνδυνο που εγκυμονούσε η Χάρυβδη, και έτσι ο Οδυσσέας έπλευσε κοντά στην άλλη πλευρά, όπου η Σκύλλα άρπαξε και έφαγε έξι από τους άνδρες του.

Αργότερα στην ιστορία, ο Οδυσσέας έχασε το πλοίο του και τους άνδρες του αφού εξόργισαν τον Ήλιο. Ο Οδυσσέας βρέθηκε εγκλωβισμένος σε μια σχεδία, που επέπλεε πίσω στο στενό προς τη Χάρυβδη. Αυτή τη φορά πιάστηκε στη δίνη της και η σχεδία του παρασύρθηκε προς τα κάτω.

Ευτυχώς, ο Οδυσσέας κατάφερε να πιαστεί από τη συκιά που φύτρωνε από το βράχο της Χάρυβδης. Περίμενε το τέρας να ξαναβγάλει το νερό και όταν αυτό έγινε, ο Οδυσσέας πήδηξε και προσγειώθηκε ξανά στη σχεδία του, έτοιμος να συνεχίσει το ταξίδι του για την Ιθάκη.

Η Χάρυβδη είχε ένα μικρό αλλά σημαντικό ρόλο στο μύθο του Ιάσωνα και των Αργοναυτών. Επιστρέφοντας από την Κολχίδα, ο Ιάσονας αναγκάστηκε να ξαναπλεύσει μέσα από το θανατηφόρο στενό. Αυτό θα έπρεπε να ήταν θανατική καταδίκη, αλλά ο Ιάσονας ήταν ο ευνοούμενος της θεάς Ήρας.

Η Ήρα λοιπόν διέταξε μια από τις Νηρηίδες (θαλάσσιες νύμφες), τη Θέτιδα, να καθοδηγήσει το πλοίο του Ιάσονα, την Αργώ. Η Θέτις οδήγησε το πλοίο κατευθείαν στο κέντρο του στενού, επιτρέποντας στον Ιάσωνα και τους άνδρες του, πλέοντας σε μια τρόπον τινά, νεκρή ζώνη, να παρακάμψουν και τις δύο θανάσιμες απειλές. Ήταν ο μόνος ήρωας της ελληνικής μυθολογίας που κατάφερε να περάσει το στενό, αλώβητος, χωρίς προβλήματα.

Ο Αινείας

Η Αινειάδα ακολουθεί την ιστορία του Αινεία, του δεύτερου στην ηγεσία του στρατού των Τρώων. Όταν η Τροία έπεσε, ο Αινείας διέφυγε. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην πατρίδα, ο Αινείας προειδοποιήθηκε από τον Ελένο, έναν μάντη, για την απειλή που περιείχε το στενό. Ο Αινείας ενημερώθηκε ότι έπρεπε να παρακάμψει το στενό πλέοντας γύρω από το σημείο Παχύνους.

Τα πράγματα όμως πήγαν στραβά αργότερα, όταν οι άνδρες του Αινεία συνειδητοποίησαν ότι περνούσαν την Αίτνα και στην πραγματικότητα έπλεαν προς τη Χάρυβδη. Αναγκάστηκαν να κωπηλατήσουν με όλη τους την δύναμη, δίνοντας μάχη για την ζωή τους, με στόχο να νικήσουν τις δίνες της Χάρυβδης. Κατάφεραν να ξεφύγουν, αλλά σε ορισμένες εκδοχές της ιστορίας, ο Αινείας έχασε μερικά από τα πλοία του στη δίνη.

Συμπέρασμα

Η Χάρυβδη είναι ένα σπουδαίο παράδειγμα του κλασικού ελληνικού τέρατος. Μέρος της λειτουργίας της είναι να χρησιμεύει ως εξήγηση για πολύ πραγματικά φαινόμενα: τις δίνες στην θάλασσα και τα ισχυρά θαλάσσια ρεύματα. Φυσικά, για τους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι δεν είχαν τις επιστημονικές γνώσεις για να εξηγήσουν τις δίνες, κάτι τόσο τρομακτικό έπρεπε να είναι δημιούργημα ενός τέρατος.

Ο μύθος της Χάρυβδης είναι επίσης χαρακτηριστικός ενός ελληνικού τέρατος, με βάση την απεικόνισή της. Πολλά ελληνικά τέρατα δεν ήταν από τη φύση τους κακά. Η Χάρυβδη δεν ήθελε να βυθίζει πλοία και να πνίγει ναυτικούς- ήταν απλώς μια ατυχής συνέπεια της κατάρας της. Ο Δίας ήταν υπεύθυνος για τους θανάτους, καθώς προέκυψαν από την κατάρα του. Ως συνήθως, στην ελληνική μυθολογία, οι θνητοί ήταν τα θύματα των θεών και των μικροκομματικών τους διαπληκτισμών.

Ήταν επίσης σύνηθες τα τέρατα να είναι θηλυκά και να αντιπροσωπεύουν ένα χαρακτηριστικό του χαρακτήρα που οι Έλληνες θεωρούσαν ανεπιθύμητο ή επικίνδυνο στις γυναίκες. Στην περίπτωση της Χάρυβδης, το χαρακτηριστικό αυτό ήταν η αδηφαγία. Αν και η Χάρυβδη ήταν ένα από τα πιο επικίνδυνα ελληνικά τέρατα, στην πραγματικότητα ήταν απλώς παρεξηγημένη. Ήταν πραγματικά μια τραγική φιγούρα, καταραμένη λόγω της πίστης της στον πατέρα της.

 

enikos.gr