Ferragosto: Οι ρωμαϊκές ρίζες της ραστώνης του Δεκαπενταύγουστου

Η ιστορία της αγαπημένης αργίας που έχει καθιερωθεί σε πολλές χώρες του κόσμου ξεκινά από μια γιορτή που επέβαλε ο Οκταβιανός Αύγουστος για να ξεκουραστούν οι εργάτες της Αυτοκρατορίας.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ εώς τη Σενεγάλη, από την Χιλή μέχρι το Τογκό, εδώ και πολλές δεκαετίες ο Δεκαπενταύγουστος έχει καθιερωθεί στην πιο πολυαναμενόμενη ημέρα στο θερινό ημερολόγιο πολλών χωρών σε κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη. Μια ημέρα άρρηκτα συνδεδεμένη με το θέαμα των εκκωφαντικά ήσυχων και άδειων πόλεων και των κατάμεστων τουριστικών προορισμών, επίσημη αργεία και συνάμα ευκαιρία να απολαύσει κανείς την στασιμότητα και την ραστώνη του Αυγούστου έπειτα από μήνες σκληρής δουλειάς.

Παρότι η Ελλάδα διεκδικεί την πρωτιά όσον αφορά το επίπεδο της «ιερότητας» της σημερινής ημέρας, στην πραγματικότητα πουθενά δεν τηρείται ο Δεκαπενταύγουστος με μεγαλύτερη ευλάβεια απ’ ότι στην Ιταλία, όπου άλλωστε βρίσκονται και οι ιστορικές ρίζες της αργίας.

Τον μήνα Αύγουστο οι εργάτες γιόρταζαν το τέλος της σοδειάς, των θερινών αγροτικών εργασιών και της συγκομιδής των δημητριακών, απολαμβάνοντας την αφθονία των φρούτων και μια μικρή περίοδο ραστώνης.

«Είναι κυριολεκτικά απίθανο να συναντήσει κανείς ανοιχτό κατάστημα σήμερα στην Ιταλία, θα ήταν άλλωστε σχεδόν αιρετικό για την ιταλική κουλτούρα», λέει γελώντας η Ντανιέλα Κόλικα, μεταδιδακτορική ερευνήτρια ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια. «Η 15η ημέρα του Αυγούστου είναι για τους Ιταλούς μια ημέρα-συνώνυμο της ξεκούρασης και της κορύφωσης της καλοκαιρινής απόδρασης».

Ακόμα και σήμερα, ο Αύγουστος είναι γεμάτος ταξιδιωτικές εκπτώσεις για την περίοδο του Ferragosto.

Για τους Ιταλούς, η περίοδος των διακοπών γύρω από τον Δεκαπενταύγουστο αποκαλείται Ferragosto, μια λέξη που προφέρουν πάντοτε με γεμάτο στόμα και η οποία φανερώνει τις ρωμαϊκές ρίζες του σχεδόν παγκοσμίου φαινομένου της αυγουστιάτικης ραστώνης. Ο όρος Ferragosto προέρχεται από τον λατινικό όρο Feriae Augusti, δηλαδή «Διακοπές του Αυγούστου», και δανείζεται το όνομα του από τον αυτοκράτορα Αύγουστο, τον πρώτο Ρωμαίο Αυτοκράτορα ο οποίος ήταν συνάμα και ο πρώτος παγκοσμίως που καθιέρωσε την πλέον δημοφιλή καλοκαιρινή αργία το 18 π.Χ, στα μέσα ακριβώς της θητείας του.

Επηρεασμένος εν μέρει από την νίκη του επί του Μάρκου Αντώνιου και εν μέρει από την πρόσφατη συνωμοσία στην οποία είχε εμπλακεί ο συνύπατος του, ο Τερέντιος Βάρρος Μουρήνας (Terentius Varro Murena), και η οποία δημιούργησε έντονη πολιτική κρίση στη Ρώμη, ο Αύγουστος εγκαθίδρυσε το Ferragosto ως μια ευκαιρία προστασίας της δημοφιλίας του, παρέχοντας στους ταλαιπωρημένους εργάτες τις αυτοκρατορίας μια ανάσα ξεκούρασης έπειτα από μήνες μόχθου στα χωράφια.

Τον μήνα Αύγουστο, λοιπόν, οι εργάτες γιόρταζαν το τέλος της σοδειάς, των θερινών αγροτικών εργασιών και της συγκομιδής των δημητριακών, απολαμβάνοντας την αφθονία των φρούτων και μια μικρή περίοδο ραστώνης πριν το ξεκίνημα του οργώματος, του τρύγου, και των νέων καλλιεργιών που δεν θα αργούσε να φέρει το φθινόπωρο.

Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, κατά τη διάρκεια των εορτασμών, διοργανώνονταν ιπποδρομίες σε όλο το μήκος της Αυτοκρατορίας καθώς τα άλογα εγκατέλειπαν προσωρινά τις αγροτικές εγκαταστάσεις, ενώ τα βόδια, τα μουλάρια και οι γάιδαροι απαλλάσονταν από τα καθήκοντά τους και στολίζονταν με στεφάνια λουλουδιών. Ψήγματα αυτής της αρχαίας παράδοσης συναντά κανείς ακόμα και σήμερα, σχεδόν αμετάβλητα, κατά την διάρκεια του Palio dell’Assunta που πραγματοποιείται στις 16 Αυγούστου στη Σιένα. Μάλιστα, το όνομα «Palio» προέρχεται από το «pallium», ένα κομμάτι πολύτιμου υφάσματος που αποτελούσε το σύνηθες έπαθλο των νικητών των σχετικών ιπποδρομιών στην αρχαία Ρώμη.

Κατά τη διάρκεια του εορτασμού του Ferragosto, οι εργάτες συνήθιζαν επίσης να επισκέπτονται τις πολυτελείς βίλες των αφεντικών τους, τα οποία σε αντάλλαγμα τους έδιναν ένα μικρό φιλοδώρημα για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της καθημερινότητάς τους. Τόσο ριζωμένο έγινε αυτό το έθιμο στην ιταλική συνείδηση, που πολλά χρόνια αργότερα, κατά την περίοδο της Αναγέννησης, θα γινόταν υποχρεωτικό στις Παπικές Πολιτείες.

Όπως συνέβη σε πολλά παγανιστικά και προχριστιανικά φαινόμενα και ιεροτελεστίες, έτσι και το αγαπημένο Ferragosto ενσωματώθηκε τελικά στην παράδοση του Χριστιανισμού. Παρότι γιορταζόταν την 1η Αυγούστου, τον 6ο αιώνα μ.Χ. η Καθολική εκκλησία μετέφερε την αργία στις 15 Αυγούστου, έτσι ώστε το λαϊκό έθιμο των αυγουστιάτικων διακοπών να συμπίπτει πλέον με την θρησκευτική γιορτή της Ανάληψης στον Ουρανό της Παρθένου Μαρίας (Assunzione di Maria in Cielo) σύμφωνα με την Καθολική παράδοση.

Η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εισήχθη τον 5ο αιώνα από τον Επίσκοπο Αλεξανδρείας Κύριλλο, ωστόσο μόλις τον 6ο αιώνα η παράδοση υιοθετήθηκε από την Ανατολική Εκκλησία και τελικά αναγνωρίστηκε από τη Δυτική Εκκλησία ως μια από τις Ιερές Ημέρες Υποχρέωσης, ενώ στην Ρώμη εισήχθη από τον συριακής καταγωγής παπά Σέργιο. Χάρη στην οικουμενικότητα του Χριστιανισμού, ο Δεκαπενταύγουστος αρχίζει και καθιερώνεται σταδιακά ως επίσημη αργία σε δεκάδες χώρες και περιοχές με ισχυρές Καθολικές ή Ορθόδοξες παραδόσεις, και κάπως έτσι φτάνει τελικά και στην σύγχρονη Ελλάδα.

Υπάρχει μια ακόμα διάσταση του ιταλικού Ferragosto, που θυμίζει εν πολλοίς την ελληνική «ιεροτελεστία» του Δεκαπενταύγουστου, και αφορά την σύνηθη παράδοση να χρησιμοποιεί κανείς την άδεια του για πραγματοποιήσει ταξίδια εντός της χώρας και να απολαύσει το φυσικό τοπίο. Η διάσταση αυτή έχει τις ρίζες της σε ένα αρκετά πιο σκοτεινό κεφάλαιο της Ιταλικής ιστορίας: το φασιστικό καθεστώς του Μπενίτο Μουσολίνι.

Κατά τη διάρκεια της φασιστικής κυριαρχίας στην Ιταλία, ο Μουσολίνι παγίωσε το δημοφιλές Ferragosto ως ένα είδος λαϊκιστικής εορτής, παρέχοντας ειδικές προσφορές ταξιδιων στις εργατικές τάξεις της Ιταλίας που θα τους επέτρεπαν να επισκεφθούν διάφορα μέρη της χώρας. Ο ιταλός δικτάτορας υλοποίησε την ιδέα του Αυγουστιάτικου ταξιδιού μέσω των σωματείων associazioni dopolavoristiche, δηλαδή των «μετεργατικών συλλόγων», οι οποίοι ήταν υπέυθυνοι για τις δραστηριότητες του εργατικού δυναμικού της Ιταλίας εκτός του εργασιακού περιβάλλοντος.

Από το 1925 και μετά, λοιπόν, το φασιστικό καθεστώς ξεκινά να οργανώνει εκατοντάδες ταξίδια στις μεγάλες πόλεις της Ιταλίας, τα βουνά και τις ακτές της, προσφέροντας τεράστιες εκπτώσεις στους ναύλους των πλοίων και τα εισητήρια των τρένων το τριήμερο μεταξύ 13 και 15 Αυγούστου.

Η πρωτοβουλία του Μουσολίνι στέφθηκε με τεράστια επιτυχία, καθώς δημιούργησε το πρώτο κύμα εσωτερικού τουρισμού στην Ιταλία, ενώ κατά κάποιο τρόπο η παράδοση διατηρείται ζωντανή ακόμα και σήμερα, καθώς ο Αύγουστος είναι γεμάτος ταξιδιωτικές εκπτώσεις για την περίοδο του Ferragosto. «Είναι μια άβολη αλήθεια», σχολιάζει χαρακτηριστικά η Ντανιέλα, «αλλά ο Μουσολίνι διαδραμάτισε κομβικό ρόλο στον εορτασμό του Ferragosto όπως τον γνωρίζουμε σήμερα».

Η αυγουστιάτικη άδεια με τις ρωμαϊκές ρίζες, την μουσολινική εκλαΐκευση και την χριστιανική οικουμενικότητα γιορτάζεται με ποικίλλους τρόπους στην Ιταλία, από το Gran Ballo di Ferragosto της Ρώμης που γεμίζει τις πλατείες της Ρώμης με ζωντανές παραστάσεις χορού μέχρι τη Festa dei Candelieri στη Σαρδηνία, που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και φέρνει τους κατοίκους των πόλεων στους δρόμους για μια παρέλαση υπό το φως τον κεριών. Στους δρόμους της ιταλικής πρωτεύουσας, όπως συνηθίζουν να αστειεύονται οι κάτοικοι, βρίσκονται μονάχα cani i americani, δηλαδή αδέσποτα και αμερικανοί επισκέπτες – δεν διαφέρει και πολύ από την εικόνα στην σημερινή Αθήνα.

Τόσο οι Ιταλοί όσο και οι Έλληνες διατηρούμε για τον Δεκαπενταύγουστο μια πολύτιμη θέση στην πολιτιστική καρδιά μας, παρότι η δική μας σχέση συνδέεται πολύ περισσότερο με την Παναγία και την σημασία του συμβόλου της για τους αγώνες του έθνους. Υπάρχουν πολλά κοινά και σημεία τομής στην διαδικασία με την οποία αποκτήσαμε αυτή την αργία που σήμερα τηρούμε ευλαβικά. Στην καρδιά όλων, όμως, βρίσκεται μια ανάγκη πολύ πιο οικουμενική: μια κοινή ανάσα από την σκληρή δουλειά, μια ανταπόκριση στο κάλεσμα της ακτής, μια παράδοση του σώματος και των αισθήσεων στη ραστώνη που σχεδόν επιβάλλει ο Αύγουστος της Μεσογείου.

Lifo.gr