Όταν τα υλικά της γης γίνονται τέχνη στα χέρια των ανθρώπων…

Η κεραμική στις Μαργαρίτες είναι τρόπος ζωής. Το πανάρχαιο κέντρο αγγειοπλαστικής, όπως αναπτύχθηκε στους περασμένους αιώνες, παραμένει σήμερα τόπος αναφοράς για την τέχνη του πηλού, η οποία εξελίσσεται και ακολουθεί τις ανάγκες της εποχής.

Συνολικά δεκαοκτώ εργαστήρια λειτουργούν σήμερα στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου και μέσα σε αυτά εργάζονται είκοσι δύο τεχνίτες, οι οποίοι συνεχίζουν να αναμιγνύουν το νερό, τον αέρα, το χώμα και τη φωτιά.

Όχι τόσο για να κατασκευάσουν χρηστικά αντικείμενα, αλλά κυρίως για να ανταποκριθούν στον όγκο των τουριστών που τους επισκέπτονται για να γνωρίσουν το περίφημο «χωριό του πηλού».

Σήμερα, οι Μαργαρίτες παραμένουν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα αγγειοπλαστικής της Ελλάδας και της Μεσογείου.

Η παράδοση γίνεται σύγχρονος πολιτισμός από νέους ανθρώπους, οι οποίοι έμαθαν κοντά στους γονείς τους να δουλεύουν το χώμα.

Οι παλαιότεροι από αυτούς, έζησαν μάλιστα και τη μετάβαση από την εποχή των χρηστικών αντικειμένων, στους σύγχρονους καιρούς της διακοσμητικής κεραμικής.

Από τον ποδοκίνητο τροχό στον ηλεκτροκίνητο και από το καμίνι στον ηλεκτρικό φούρνο, χωρίς αυτό να αλλάζει όμως το τελικό αποτέλεσμα.

Όλοι τους συνεχίζουν να πλάθουν τις ωραίες Μαργαριτσανές στάμνες, τα πιθάρια, τις λεκάνες και τα πολλά διαφορετικά αντικείμενα της απαιτούμενης οικοσκευής του παρελθόντος. Παράλληλα έχει δημιουργηθεί και ένας όγκος νέων πήλινων σκευών, για τα οποία υπάρχει έντονο τουριστικό ενδιαφέρον.

Μικρά κομψοτεχνήματα, δουλεμένα με το χέρι, χρωματισμένα με μεράκι και σμιλεμένα με τη δεξιοτεχνία του κεραμίστα.

Μια περιήγηση στα εργαστήρια των Μαργαριτών είναι σαν ένα ταξίδι στο χρόνο. Γιατί μπορεί να άλλαξαν τα μέσα και να διαφοροποιήθηκαν οι ανάγκες για τα παραγόμενα κεραμικά, όμως δεν υπάρχει διαφορά στις ύλες ή στις τεχνικές και τεχνοτροπίες. Αυτά είναι ίδια. Και έτσι θα παραμείνουν, όσο τα βασικά υλικά της γης γίνονται τέχνη στα χέρια των ανθρώπων.

 

Σήμερα στις Μαργαρίτες

Τα εκθετήρια κεραμικών στις Μαργαρίτες συνδυάζονται στις περισσότερες των περιπτώσεων με το αντίστοιχο εργαστήριο παραγωγής.

Η έκθεση των αντικειμένων δίνει μια ιδιαίτερη εικόνα στο χωριό, το οποίο σφύζει από ζωή ολόκληρο το χρόνο.

Το χειμώνα πολλοί οι μαθητές και οι εκδρομείς από όλη την Κρήτη. Το καλοκαίρι οι «πολίτες του κόσμου» που κάνουν διακοπές αλλά ξέρουν, ότι εκεί θα δουν πως εξελίσσεται η Μινωική κεραμική τέχνη.

Η διαφοροποίηση με το παρελθόν εμφανής, για την οποία άλλωστε μιλούν και οι ίδιοι οι τεχνίτες.

«Οπωσδήποτε έχουν αλλάξει ορισμένα πράγματα» μας λέει ένας από τους πιο παλιούς κεραμίστες του χωριού ο Ηλίας Μαρούλης.

Δουλεύει μαζί με τη σύζυγό του Γαρυφαλλιά. Εκείνος κατασκευάζει σκεύη στον τροχό, εκείνη δουλεύει περίτεχνα αντικείμενα στο χέρι.

«Συνέχισα αυτά που έφτιαχνα από παλιά, όταν δούλευα με τον πατέρα μου και κάναμε πιθάρια, όμως από τη δεκαετία του ’80 και μετά κάνουμε κυρίως μικρά αντικείμενα για τους τουρίστες» συνεχίζει ο ίδιος.

«Η δουλειά μας θέλει αγάπη» λέει από την πλευρά του ένας από τους πρωτομάστορες του χωριού, ο Κωνσταντίνος Γαλλιός, τονίζοντας χαρακτηριστικά, ότι «Όταν φτιάχνουμε πράγματα μόνο για να πουλήσουμε, κάτι δεν πάει καλά. Μας απογοητεύει αυτό. Μία μέρα πουλάμε, δέκα μέρες δεν πουλάμε. Όταν όμως κάνουμε πράγματα γιατί μας αρέσει, τότε δεν μας νοιάζει και να μην πουλήσουμε. Κι έτσι είμαστε ευχαριστημένοι. Συνήθως τότε είναι που πουλάμε καλύτερα. Είναι δηλαδή σαν να αγαπάς την τέχνη μέσα σου ή να αγαπάς τον εαυτό σου μέσα από την τέχνη. Αυτά έχω καταλάβει εγώ τα 18 χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά εδώ».

Σε σχέση με την εξέλιξη της παραγωγής επισημαίνει, ότι «Στο παρελθόν ήταν οπωσδήποτε περισσότερο χρηστικά όλα τα κομμάτια. Τώρα πια είναι όλα διακοσμητικά. Τα κρεμούν στους τοίχους ή φυτεύουν σε αυτά λουλούδια. Ακόμα και τα πιθάρια που έβαζαν λάδι, κρασί και μέλι, όλα τώρα τα έχουν για διακοσμητικά».

Στο κέντρο του χωριού συναντήσαμε την Κατερίνα Δανδόλου, η οποία ανήκει σε παραδοσιακή οικογένεια κεραμιστών. Επέλεξε και εκείνη το ίδιο επάγγελμα και δηλώνει ευτυχισμένη με την επιλογή της. «Μου άρεσε από μικρή αυτό το επάγγελμα», μας λέει και διηγείται «Ο πατέρας μου δούλευε μεγάλα πιθάρια και μικρά έφτιαχναν τα μεγάλα μου αδέρφια. Έτσι ασχολήθηκα κι εγώ με αυτό».

Αφού επισημαίνει τη διαφοροποίηση στην παραγωγή σε σχέση με το παρελθόν, τονίζει την ηρεμία που προκαλεί το επάγγελμά της και δηλώνει «Εμείς δουλεύουμε και ξεχνάμε τα πάντα γύρω μας. Δεν έχω μετανιώσει για την επιλογή μου, μου αρέσει πάρα πολύ, εδώ βρίσκω την ησυχία μου».

Κόρες οικογένειας πιθαράδων η Ασημένια και η Νικολέτα Καυγαλάκη, έζησαν την εποχή που δούλευαν πολλοί μαζί για να παρασκευάσουν τα πιθάρια και τα σκεύη που χρειαζόταν τα νοικοκυριά των γύρω χωριών.

«Γεννήθηκα από πατέρα αγγειοπλάστη και είχα ζήσει την εποχή κατασκευής των χρηστικών αντικειμένων, αλλά και τη διαδικασία μεταφοράς τους στα διάφορα χωριά με το αυτοκίνητο.

Ήταν δύσκολη η δουλειά τότε και με πάρα πολύ λίγα χρήματα. Ο πατέρας μου επέστρεφε από τα χωριά με ελάχιστα χρήματα και διάφορα όσπρια, που του έδιδαν σε αντάλλαγμα των κεραμικών.

Τελικά επέλεξα αυτό το επάγγελμα γιατί μεγάλωσα μέσα σε αυτό το περιβάλλον», λέει η Ασημένια, η οποία εργάζεται ως κεραμίστρια εδώ και τριάντα χρόνια.

«Σήμερα είναι κερδοφόρα δουλειά αλλά νομίζω όχι για αποκλειστική απασχόληση, γιατί δουλεύουμε μόνο έξι μήνες τον χρόνο. Οι περισσότεροι δουλεύουν από αγάπη για την κεραμική και παράλληλα κάνουν και άλλη δουλειά», λέει η ίδια.

Η Νικολέτα σπούδασε λογιστικά και εργάστηκε σε διάφορες δουλειές για να επιστρέψει τελικά και αυτή στις Μαργαρίτες και να ασχοληθεί με την κεραμική.

«Είναι καλύτερο να κάνεις κάτι που αγαπάς και ας κερδίζεις λιγότερα. Αρκεί να είσαι καλά στην καθημερινότητά σου» είπε χαρακτηριστικά στην εφημερίδα μας.

Στο πνεύμα αυτό, στην ηρεμία και στην καλή διάθεση που τους δημιουργεί η δουλειά τους ήταν οι περισσότεροι κεραμίστες, με τους οποίους μιλήσαμε.

«Δεν έχουμε κανένα πρόβλημα» ήταν η απάντηση στη σχετική ερώτηση από όλους ανεξαιρέτως!

«Είμαστε καλά. Είμαστε στο σπίτι μας και δουλεύουμε», είπε και η Μαρινίκη Μανιά – Δαλαμβέλα που διατηρεί εργαστήριο με τον σύζυγό της Γιώργο.

«Κάποτε, ήταν επίπονη και δύσκολη δουλειά και ο κεραμίστας ίσως να μην έβγαζε ούτε τα προς το ζην» λέει η ίδια για να συμπληρώσει, ότι «Σήμερα με τον τουρισμό είναι θείο δώρο. Έχει μεγάλη ανάπτυξη το χωριό λόγω της κεραμικής. Έρχεται κόσμος από όλη την Κρήτη για τα κεραμικά. Οι Μαργαρίτες είναι σημείο αναφοράς και αυτό είναι ένα σημαντικό γεγονός».

 

Και γυαλί…

Από τα παιδικά του χρόνια διδάχθηκε στις Μαργαρίτες την κεραμική και ο Νίκος Μοάτσος. Υπήρξε μαθητής του καταξιωμένου κεραμίστα Μανόλη Καλλέργη. Έχει δικό του εργαστήριο από το 1978, ενώ από το 2004 ξεκίνησε την κατασκευή και γυάλινων αντικειμένων με την τεχνική fusing.

Είναι ο μοναδικός που δουλεύει το γυαλί στις Μαργαρίτες και δηλώνει ότι «Η τέχνη του γυαλιού είναι εξίσου δημιουργική και εντυπωσιακή με την τέχνη του πηλού. Και στις δύο, η ύλη παίρνει μορφή στα χέρια του δημιουργού».

Μέσα σε αυτό το πνεύμα, οι καλλιτέχνες των Μαργαριτών γράφουν τη δική τους ιστορία και συνεχίζουν την παράδοσή τους.

Όμορφα εργαστήρια, άλλα σε παραδοσιακή μορφή, άλλα σε πιο σύγχρονη, όμως όλα να αποπνέουν μια μοναδική αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης όταν εισέρχεσαι σε αυτά.

Με πιθάρια ή στάμνες, με λογής λογής μικρά περίτεχνα αντικείμενα διακόσμησης, χρωματιστά ή στις αποχρώσεις του χώματος, η αίσθηση που δημιουργούν τα υλικά της γης είναι τελικά και το συγκριτικό πλεονέκτημα του συγκεκριμένου χωριού στις παρυφές του Ψηλορείτη.

rethnea.gr