Πώς γιορτάζουν οι Ιταλοί τα Θεοφάνεια (ή καλύτερα Επιφάνεια)

Η ιστορία της Μπεφάνα χάνεται στα βάθη του χρόνου και έχει τις ρίζες της σε μαγικές προχριστιανικές παραδόσεις. Το όνομα «Μπεφάνα» προέρχεται από την ελληνική λέξη «Επιφάνεια», που σημαίνει «εμφάνιση» ή «εκδήλωση». Η Μπεφάνα γιορτάζεται την ημέρα των Θεοφανίων, στις 6 Ιανουαρίου, κλείνοντας παραδοσιακά την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων.

Μια καλοσυνάτη φιγούρα με σκούπα και σάκο

Στη λαϊκή φαντασία, η Μπεφάνα παρουσιάζεται ως μια ηλικιωμένη γυναίκα με μακρύ μύτη και μυτερό πηγούνι, που ταξιδεύει στον ουρανό πάνω σε μια σκούπα. Το βράδυ της 5ης προς την 6η Ιανουαρίου, φορτωμένη με έναν σάκο γεμάτο παιχνίδια, σοκολάτες και καραμέλες – αλλά και με λίγη στάχτη και κάρβουνο για τα πιο άτακτα παιδιά – πετάει από στέγη σε στέγη. Κατεβαίνει από τις καμινάδες και γεμίζει τις κάλτσες που τα παιδιά έχουν αφήσει κρεμασμένες.

Σε ανταπόδοση, τα παιδιά αφήνουν για τη γλυκιά γριούλα ένα πιάτο με ένα μανταρίνι ή ένα πορτοκάλι και ένα ποτήρι κρασί. Το επόμενο πρωί, βρίσκουν τα δώρα τους – ή λίγο κάρβουνο, αν δεν ήταν πολύ φρόνιμα – και το φαγητό καταναλωμένο, μερικές φορές μάλιστα και τα αποτυπώματα της Μπεφάνα στη στάχτη.

Ο θρύλος των Τριών Μάγων

Σύμφωνα με τον χριστιανικό θρύλο, η ιστορία της Μπεφάνα συνδέεται στενά με τους Τρεις Μάγους. Όταν οι Μάγοι – Βαλτάσαρ, Γκασπάρ και Μελχιόρ – ταξίδευαν προς τη Βηθλεέμ για να συναντήσουν τον νεογέννητο Χριστό, έχασαν τον δρόμο τους. Ζήτησαν οδηγίες από μια ηλικιωμένη γυναίκα, η οποία τους έδειξε την κατεύθυνση αλλά αρνήθηκε να τους ακολουθήσει παρά την πρόσκλησή τους.

Αργότερα, η γριούλα μετάνιωσε για την απόφασή της, γέμισε έναν σάκο με γλυκά και ξεκίνησε να ψάχνει τους Μάγους και τον Χριστό. Δεν κατάφερε ποτέ να τους βρει, αλλά συνέχισε να μοιράζει γλυκίσματα σε κάθε παιδί που συναντούσε, ελπίζοντας ότι ένα από αυτά θα ήταν ο μικρός Ιησούς.

Η ενδυμασία και η φιγούρα της Μπεφάνα

Η Μπεφάνα φοράει μια φαρδιά, σκούρα φούστα, μια ποδιά με μεγάλες τσέπες, ένα σάλι και ένα μαντήλι ή καπέλο στο κεφάλι της. Τα ρούχα της είναι διακοσμημένα με πολύχρωμα μπαλώματα, όπως περιγράφεται και στη διάσημη ιταλική παιδική ρίμα: «Η Μπεφάνα έρχεται τη νύχτα, με παπούτσια τρύπια, με καπέλο ρωμαϊκό – ζήτω η Μπεφάνα!»

Πώς γιορτάζεται η Μπεφάνα

Τη νύχτα μεταξύ 5 και 6 Ιανουαρίου, η Μπεφάνα, φορτωμένη με έναν σάκο γεμάτο παιχνίδια, σοκολατάκια και καραμέλες (στον πάτο του οποίου δεν λείπει ποτέ και μια καλή δόση στάχτης και κάρβουνου), πετά πάνω από τις στέγες και, κατεβαίνοντας από τις καμινάδες, γεμίζει τις κάλτσες που έχουν αφήσει τα παιδιά κρεμασμένες.

Ποιες είναι οι παραδόσεις της 6ης Ιανουαρίου στην Ιταλία;

Οι λαϊκές παραδόσεις των Θεοφανίων περιλαμβάνουν το τραγούδι των Θεοφανίων, τον αγιασμό της κιμωλίας και του σπιτιού, την κατανάλωση της πίτας των Μάγων, το χειμερινό κολύμπι, τη φωτιά για το ξεκίνημα του έτους και τη συμμετοχή σε θρησκευτικές λειτουργίες. Αλλά και η επιθυμία για γλυκά και λιχουδιές δεν λείπει.

Στις 6 Ιανουαρίου στην Ιταλία είναι παράδοση να συγκεντρώνονται οι οικογένειες για να ολοκληρώσουν την περίοδο των Χριστουγέννων και να καταναλώσουν τα τελευταία απομεινάρια από τα πλούσια γεύματα και δείπνα: πανετόνε, παντόρο, τορρόνι, αλλά και πολλές καραμέλες, πολύχρωμες λιχουδιές που γεμίζουν τις κάλτσες των μικρών παιδιών.

Η παράδοση να κρεμούν οι Ιταλοί την κάλτσα εν αναμονή της Μπεφάνα έχει αρχαίες ρίζες και εξελίχθηκε με την πάροδο των αιώνων. Τα παιδιά, τη νύχτα της 5ης Ιανουαρίου, κρεμούν τις κάλτσες τους κοντά στο τζάκι ή στο παράθυρο, ελπίζοντας να βρουν το πρωί γλυκίσματα, σοκολατάκια και μικρά δώρα. Αν λάβουν όμως μόνο κάρβουνο, αντί για γλυκά, τότε ήταν «κακά» παιδιά…

Αλκινόη Μοσχίδου