Για την διάλυση μίας Ρωσικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης

Toυ Σίμου Ανδρονίδη

Πριν από λίγες ημέρες, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσικής Ομοσπονδίας, διέταξε την διάλυση της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που φέρει την επωνυμία Memorial.

Η συγκεκριμένη Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ), ασχολούνται επισταμένως με την συγκρότηση και λειτουργία του συστήματος των Σταλινικών Γκουλάγκ, αποδίδοντας έμφαση, αφενός μεν στον τρόπο με τον οποίο το Σοβιετικό-Σταλινικό καθεστώς, προσιδίαζε προς την κατεύθυνση κατασκευής της ‘ενοχής’ (συνήθως μέσω της απαγγελίας κατηγοριών για αντι-Σοβιετική δράση), και, αφετέρου δε, στον ίδιο τον τρόπο λειτουργίας του, εντός του οποίου, δημιουργούνται και αναπαράγονται παράλληλα καθεστώτα διώξεων, τα οποία συμπεριλαμβάνουν και τον θάνατο. Τον θάνατο πολλών αντιφρονούντων.

Η απόφαση αυτή  έρχεται λίγο μετά την άσκηση ποινικής δίωξης κατά του Ρώσου ιστορικού Γιούρι Ντμίτριεφ, με τον ίδιο να καταδικάζεται σε ποινή φυλάκισης 15 ετών, για «σεξουαλική επίθεση». Σταχυολογούμε ενδεικτικά από το άρθρο του δημοσιογράφου Γιώργου Τσιάρα στην ‘Εφημερίδα των Συντακτών’: «η διάλυση μιας από τις παλαιότερες μη κυβερνητικές οργανώσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων της Ρωσίας, της Memorial, αποφάσισε χτες το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας, κορυφώνοντας μια διαδικασία συστηματικών πολιτικών διώξεων σε βάρος επικριτικών προς το Κρεμλίνο οργανώσεων και ανεξάρτητων ΜΜΕ ή μπλόγκερ, που έχει ξεκινήσει εδώ και περισσότερα από πέντε χρόνια.

Η Memorial, που στην πράξη αποτελεί έναν όμιλο από 50 μικρότερες οργανώσεις-παραρτήματα στη Ρωσία και το εξωτερικό, και οι συνεργάτες της, όπως ο ιστορικός Γιούρι Ντμίτριεφ (που όλως τυχαίως καταδικάστηκε προχθές σε φυλάκιση 15 ετών για άσχετη υπόθεση «σεξουαλικής επίθεσης» σε βάρος της θετής κόρης του, την οποία πολλοί θεωρούν κατασκευασμένη) ερευνούν εδώ και περισσότερα από τριάντα χρόνια τις διώξεις Σοβιετικών αντιφρονούντων στο σύστημα φυλακών Γκουλάγκ».[1]

Σε αυτό το πλαίσιο, κάνουμε λόγο για την κλιμάκωση των διώξεων κατά προσώπων (Γιούρι Ντμίτριεφ) και οργανώσεων όπως η Memorial, που εν προκειμένω, εστιάζουν στον ιστορικό και μνημονικό επαναπροσδιορισμό του Σοβιετικού παρελθόντος,[2] στην ανάδυση στην επιφάνεια ενός καθεστώτος έντονης καχυποψίας, εκεί όπου, μέσω αυτών των διώξεων δύναται να διακρίνουμε το πως έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια το Ρωσικό, ημι-δημοκρατικό, και αυταρχικοποιημένο καθεστώς.

Στην ανάλυση μας, θα μας βοηθήσει η ευρεία προσέγγιση του Γάλλου φιλοσόφου Μισέλ Φουκώ, η συμβολή του οποίο στη διερεύνηση των τρόπων με τον οποίο συγκροτείται και ασκείται η έννοια της εξουσίας, είναι σημαντική, στο βαθμό που εμπλούτισε παραδοσιακές (και εν πολλοίς σχηματικές) επεξεργασίες περί εξουσίας, οι οποίες απέδιδαν και αποδίδουν έμφαση στο διττό πλαίσιο της καταπίεσης/καταστολής.

Εκφεύγοντας αυτού του στενής οπτικής πεδίου, ο Φουκώ προσδιορίζει εγκάρσια το πως η εξουσία παραγάγει λόγο, αξίες, νόρμες. Το πως δηλαδή, μπορεί να λειτουργεί ιδεολογικά-αξιακά: «Όταν ορίζουμε τα αποτελέσματα της εξουσίας σαν καταπίεση… ταυτίζουμε την εξουσία με ένα νόμο που λέει «όχι». Αν η εξουσία δεν ήταν τίποτε άλλα παρά καταπιεστική…νομίζετε θα την υπάκουαν οι άνθρωποι; Αυτό που κάνει την εξουσία να κρατάει γερά, αυτό που την κάνει παραδεκτή είναι ότι δεν βαραίνει απλώς πάνω μας σαν μια δύναμη που λέει «όχι», αλλά ότι διασχίζει τα πράγματα, παράγει πράγματα, επιφέρει ηδονή, μορφές γνώσης, παράγει λόγο».[3]

Υπό αυτό το πρίσμα, λαμβάνοντας υπόψιν την Φουκωϊκή συλλογιστική περί εξουσίας, που όπως είδαμε δεν καθίσταται μονοσήμαντη και μονολιθική, θα ισχυρισθούμε πως, εδώ και λίγα χρόνια, το Ρωσικό καθεστώς, έχοντας καταφέρει να σταθεροποιήσει την θέση του, προσομοιάζει προς το πεδίο της παραγωγής πολιτικοϊδεολογικού λόγου, και μάλιστα ΄φορτισμένου,’ με επίδικο την νομιμοποίηση της εξουσίας και την περιβολή της με ηθικό, ήτοι, ‘Ρωσικό κύρος,’ στο λεπτό όσο και σύνθετο σημείο όπου και συναρθρώνονται ο ενίοτε επιθετικός αντι-Δυτικισμός, με έναν ιδιαίτερο εθνο-κεντρισμό που αναγάγει την Ρωσία στο ύψος της ‘μητέρας’ η οποία χρήζει διαρκούς φροντίδας και προστασίας.

Από το 2016, η τροποποίηση της νομοθεσίας επιτρέπει την άσκηση διώξεων κατά όποιων θεωρείται (αυθαίρετα και καταχρηστικά), ‘εχθρός της μητέρας Ρωσίας’ και των συμφερόντων της,  λειτουργώντας ως ‘πράκτορας’ (συνωμοσιολογικές αφηγήσεις), ‘ξένων δυνάμεων.’

Πάνω σε αυτή την βάση, ή αλλιώς, την παραγωγή στοχευμένων αφηγήσεων (λόγων) περί Ρωσίας και Ρωσικότητας, συντελείται η δίωξη της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης αλλά και του ιστορικού (με την προσθήκη εδώ κατηγοριών περί σεξουαλικής κακοποίησης που επιδιώκουν την διαμόρφωση ενός κλίματος ηθικής απαξίας για τον ιστορικό και τις ‘πράξεις’ του), με την παραγωγή λόγου και την έγκληση μίας εθνικής ‘ανάτασης’ (ηδονής), να υπεισέρχεται δραστικά πλέον στους τρόπους με τους οποίους το Ρωσικό καθεστώς και αυτο-προσδιορίζεται, αλλά και διασφαλίζει τον χώρο στον οποίο κινείται.[4]

Η σύλληψη του ιστορικού και το κλείσιμο της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης,[5] δεν αποτελούν σαφείς ενδείξεις περαιτέρω υπονόμευσης των θεμελίων και της ποιότητας της Δημοκρατίας στην Ρωσία, αλλά, επίσης, θέτουν προσκόμματα και εμπόδια στην πραγματοποίηση της ιστορικής έρευνας και στην προαγωγή και παραγωγή της γνώσης. Η Ρωσική Κοινωνία των Πολιτών, τίθεται ενώπιον νέων προκλήσεων.

[1] Βλέπε σχετικά, Τσιάρας Γιώργος, ‘Νέα δίωξη σε Ρωσική ΜΚΟ,’ Ιστοσελίδα ‘Εφημερίδας των Συντακτών,’ 29/12/2021, www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/325518_nea-dioxi-se-rosiki-mko

[2] Ακόμη και η ίδια η επωνυμία της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης, είναι χαρακτηριστική για τις προθέσεις της, στο εγκάρσιο σημείο όπου αυτή τείνει προς την ανα-νοηματοδότηση της ιστορικής μνήμης, δίχως κρατική μέριμνα για κάτι τέτοιο, θέτει ως ερευνητικό-μνημονικό διακύβευμα την τεκμηρίωση των διώξεων και των θανάτων που έλαβαν χώρα εν καιρώ της αυταρχικής, Σταλινικής περιόδου, στα Γκουλάγκ, την διαμόρφωση κάποιων βασικών κατευθύνσεων για την μελέτη μίας περιόδου που εν πολλοίς παραμένει ανεξερεύνητη.

[3] Βλέπε σχετικά, Φουκώ Μισέλ, ‘Αλήθεια και εξουσία,’ στο: Φουκώ Μισέλ, ‘Εξουσία, γνώση και ηθική,’ Μετάφραση: Σαρίκας Ζ., Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα, 1987, σελ. 21.

[4] Πλέον, το Πουτινικό καθεστώς, αισθάνεται αρκούντως ισχυρό και σταθεροποιημένο, ώστε να προχωρήσει σε μία απενοχοποιημένη πρόσληψη της Σταλινικής περιόδου και ακόμη, των εγκλημάτων που επιτελέσθηκαν, εντάσσοντας μία τέτοια απενοχοποιημένη πρόσληψη κάτω από την εθνική, ιδεολογική ομπρέλα της αντίστασης κατά της Ναζιστικής Γερμανίας εν καιρώ Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μέσω της οποίας ο Ιωσήφ Βησαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι, κατά  κόσμο Στάλιν, ανα-κατασκευάζεται σε ιστορικό Σοβιετικό ηγέτη που ηγήθηκε της Σοβιετικής Ένωσης, με τρόπο ώστε ο τρόπος διακυβέρνησης του και τα ‘ίχνη’ που αυτός προκάλεσε να θεωρούνται υποδεέστερης σημασίας μπροστά σε αυτό το μείζον επίτευγμα.

[5] Η αγόρευση του εισαγγελέα της έδρας, λειτουργεί ως ιδιαίτερη απόδειξη και ‘ενσάρκωση’ του ιδεολογικού πνεύματος με το οποίο η σημερινή Ρωσική πολιτική ηγεσία, προσλαμβάνει το ιστορικό, Σοβιετικό-Σταλινικό παρελθόν: «Όμως το μίσος του ρωσικού «βαθέος κράτους» για τη συγκεκριμένη ΜΚΟ φάνηκε ολοκάθαρα κατά την αγόρευση του εισαγγελέα Αλεξέι Τζαφιάροφ, που εξαπέλυσε ολομέτωπη επίθεση, κατηγορώντας την ότι «δημιουργεί μια ψευδή εικόνα της ΕΣΣΔ ως τρομοκρατικού κράτους», ότι «σπιλώνει τη μνήμη» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και επιδιώκει να «αποκαταστήσει εγκληματίες ναζί». Η φρασεολογία του, δεν απέχει και ιδιαίτερα από την φρασεολογία που υιοθετεί το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ), όταν αναφέρεται στην Σοβιετική Ένωση, στην Σταλινική περίοδο, και σε αυτό που εκλαμβάνει ως ‘προπαγανδιστική’ επίθεση στο πρώτο Σοσιαλιστικό κράτος και στις κατακτήσεις του. Βλέπε σχετικά, Τσιάρας Γιώργος, ‘Νέα δίωξη σε Ρωσική ΜΚΟ…ό.π.

Σίμος Ανδρονίδης