Τουρκία, Κούρδοι και Συρία

Tου Σίμου Ανδρονίδη

Τις προηγούμενες ημέρες, ξέσπασαν μάχες στην Βόρεια Συρία, μεταξύ Συριακών ένοπλων οργανώσεων που έχουν την υποστήριξη της Τουρκίας και Κουρδικών πολιτοφυλακών που κατά την διάρκεια του δεκαετούς σχεδόν εμφυλίου πολέμου στη Συρία, έχουν σταθεροποιήσει την θέση τους σε περιοχές της Βόρειας Συρίας, ιδίως μετά από την ενεργό συμμετοχή τους στην συμμαχία που αντιμετώπισε στρατιωτικά την οργάνωση του ‘Ισλαμικού Κράτους.’ Αυτή την φορά, πεδίο μάχης κατέστη η πόλη Αϊν Ίσα.

Σταχυολογούμε ενδεικτικά από σχετικό ρεπορτάζ της εφημερίδας ‘Η Καθημερινή’: «Μάχες ανάμεσα σε υποστηριζόμενους από την Τουρκία μαχητές και κουρδικές δυνάμεις ξέσπασαν νωρίτερα αυτό το μήνα κοντά στην πόλη Αΐν Ίσα της βόρειας Συρίας. Η πόλη Αΐν Ίσα βρίσκεται πάνω στον αυτοκινητόδρομο M4 ο οποίος συνδέει μεγάλες συριακές πόλεις και στον οποίο γίνονται συνήθως ρωσοτουρκικές περιπολίες. Οι τουρκικές δυνάμεις και οι Σύροι αντάρτες σύμμαχοί τους κατέλαβαν πέρυσι εδάφη στην περιοχή με μια επίθεση εναντίον της κουρδικής πολιτοφυλακής YPG, η οποία ελέγχει τμήματα της βόρειας και της ανατολικής Συρίας».[1]

Σε αυτό το πλαίσιο, διαφαίνεται η στρατηγική σημασία της συγκεκριμένης περιοχής και πόλης, καθότι εντός της διασταυρώνονται η Ρωσική και Τουρκική στρατιωτική παρουσία όπως λαμβάνει χώρα στην Συρία, οι κινήσεις ένοπλων ομάδων και Κουρδικών πολιτοφυλακών, με την οιονεί συγκρουσιακή κατάσταση μεταξύ Τουρκίας και Κουρδικών οργανώσεων.

Ως προς αυτό, τον Οκτώβριο του 2019 η Τουρκία εισέβαλλε στρατιωτικά σε περιοχές της Βόρειας Συρίας, ώστε να ανακόψει την δυνατότητα περαιτέρω προώθησης των Κουρδικών δυνάμεων, επιδιώκοντας να καταστήσει στρατηγική την περιοχή σε μία ιδιαίτερη ‘ουδέτερη ζώνη,’ και αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα, τον ‘φόβο’ περί Κουρδικής παρουσίας που διαπερνά την Τουρκική εξωτερική πολιτική. Θα προσθέταμε ιστορικά.[2]

Μάλιστα, σε αυτή την περίπτωση, αντλεί από το ενδεχόμενο όχι μόνο της Κουρδικής παρουσίας στη Βόρεια Συρία και κοντά στα Συρο-τουρκικά σύνορα, αλλά και από το ίδιο ενδεχόμενο επικοινωνίας μεταξύ των Κούρδων της Συρίας και των Κουρδικής καταγωγής πληθυσμών που διαβούν στα νοτιοανατολικά της χώρας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο ‘φόβος’ (ο Κουρδικός ‘εφιάλτης’), συγκεκριμενοποιείται περισσότερο και καθίσταται ‘φόβος’ περί αστάθειας και ‘χάους’ που δύναται να επιφέρει η επικοινωνία και κατά την Τουρκία, επιρροή των Κούρδων της Συρίας προς αυτούς της Τουρκίας.

Όσον αφορά τα γεγονότα στη Συρία, κάνουμε λόγο για την συγκρότηση μίας οιονεί συγκρουσιακής ζώνης στη Βόρεια Συρία που εντασσόμενη στο ευρύτερο Συριακό πολεμικό μέτωπο, έχει αποκτήσει την δική του δυναμική, εμπλέκοντας χώρες (Ρωσία, Τουρκία), το Μπααθικό καθεστώς που έχει ισχυροποιήσει την θέση του στην περιοχή, αντι-Μπααθικές οργανώσεις που έχει προσεταιρισθεί η Τουρκία, και Κουρδικές πολιτοφυλακές.

Ως συγκρουσιακή ζώνη,  προσδιορίζει μείζονα πλέον, διακυβεύματα, που έχουν να κάνουν, για παράδειγμα, είτε με το Ρωσικό εγχείρημα περαιτέρω προώθησης στο Συριακό έδαφος και έμπρακτης άσκησης γεω-πολιτικού ελέγχου,[3] είτε με την αντιπαράθεση και δη ένοπλη αντιπαράθεση Τουρκίας-Κουρδικών ένοπλων ομάδων, η οποία και επι-τελείται μέσω της συμμαχίας της Τουρκίας με ένοπλες οργανώσεις που δρουν στην περιοχή. Σε αυτό το σημείο, εντοπίζουμε ένα κρίσιμο σημείο που διαμορφώνεται στο Συριακό μέτωπο και έχει σχέση με μία εκ των άμεσων κατευθύνσεων της Τουρκικής γεω-πολιτικής των τελευταίων χρόνων.

Δηλαδή, με το ό,τι στη Συρία[4] εφαρμόζεται και δοκιμάζεται εν τοις πράγμασι η συμμαχία και η σύσφιξη των δεσμών της Άγκυρας με μη-κρατικούς δρώντες (βλέπε την σχέση Ιράν-Χεζμπολάχ), όπως είναι διάφορες ένοπλες οργανώσεις, με την αναφερόμενη συμμαχία να έχει την ιδιαιτερότητα της σφυρηλάτησης της και στα πεδία των μαχών εναντίον των Κούρδων.

Έτσι, η Τουρκική πολιτική στη Συρία έχει φθάσει σε ένα σημείο καμπής, σχετικό αφενός  με την θεώρηση της Βόρειας Συρίας ως πεδίο όπου διακυβεύονται ζωτικά Τουρκικά συμφέροντα ασφαλείας (παρουσία-ανάπτυξη Κουρδικών δυνάμεων), και, αφετέρου δε, με την πρόσληψη του ως εδαφικού χώρου που εντάσσεται στον ευρύτερο ‘ζωτικό χώρο’ της Τουρκίας, εκεί όπου, ακριβώς, θεμελιώνεται ‘δικαίωμα παρέμβασης.’

‘Δικαίωμα’[5] ενδεικτικό των βαθυ-δομικών μεταβολών που έχουν συντελεσθεί την τελευταία ιστορική περίοδο τόσο στη Συρία, όσο και στον συσχετισμό δυνάμεων και στην αρχιτεκτονική ασφαλείας στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Και αυτό το ‘δικαίωμα παρέμβασης’ επιδιώκεται να εμβαπτισθεί στα νάματα της Κουρδικής ‘απειλής’ που μεγεθύνεται τόσο ώστε να ‘περικυκλώσει’ την Τουρκία, πλήττοντας την ασφάλεια και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Στη γειτονική της Συρία, η Τουρκία λειτουργεί ως χώρα που ασκεί καθήκοντα επιτήρησης, από κοινού με την Ρωσία, όπως και ως χώρα που δεν διστάζει να επέμβει στρατιωτικά, κάνοντας χρήση βίας, και μη διστάζοντας να ανοίξει μέτωπα, έχοντας ως μέλημα να διαφυλάξει τον χώρο της και διαμέσου της συμμαχίας της με την Ρωσία.

Η Συρία και οι εξελίξεις εκεί (συμπεριλαμβάνουμε και την ανά περιόδους Τουρκική στρατιωτική εισβολή) αποτέλεσαν ένα από τα πρώτα τεστ για την χάραξη μίας μεσοπρόθεσμης Τουρκικής πολιτικής με περιφερειακό επίχρισμα, υπό την ηγεσία Ερντογάν, για την οποία ο παραδοσιακός ‘εχθρός’ (Κούρδοι) αντιμετωπίζεται με διάφορους τρόπους, με την εν γένει στρατιωτική αντιμετώπιση να ρευστοποιεί κατά τι τα εδαφικά σύνορα μεταξύ Συρίας και Τουρκίας: Για την Τουρκία, ο ‘εχθρός’ αυτός αντιμετωπίζεται παντού.’

Όσο ρευστοποιείται το έδαφος άλλο τόσο ρευστοποιείται και η στρατιωτική δράση, κινούμενη μεταξύ αποτροπής και εκκαθαριστών ενεργειών επί του εδάφους. Η Βόρεια Συρία συνιστά έναν από τους θεμέλιους λίθους της Τουρκικής γεω-πολιτικής (η Τουρκία ως περιφερειακή δύναμη), ίδιας εάν όχι μεγαλύτερης σημασίας για την ίδια, με την περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Και έχει ενδιαφέρον εδώ να εστιάζουμε στις αφηγήσεις  που χρησιμοποιεί την Τουρκία για να προσδώσει πολιτικό-ιστορικό πρόσημο  στην ασκούμενη γεω-πολιτική της: Εάν ο Κούρδος επιθυμεί να ‘πλήξει,’ και να ‘ακρωτηριάσει,’ μία σειρά άλλων δρώντων ή ‘παικτών,’ εμποδίσουν την Τουρκία από το ‘μεγαλώσει,’ λαμβάνοντας την θέση που της αξίζει στο διεθνές στερέωμα. Επομένως, ως εκ της θέσεων της, η περιφερειακή της πολιτική, είναι πολυμέτωπη.

[1] Βλέπε σχετικά, ‘Οι ρωσικές δυνάμεις ενισχύονται σε εδάφη όπου δρουν Σύροι που στηρίζει η Άγκυρα,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Η Καθημερινή,’ 28/12/2020, https://www.kathimerini.gr/world/561209020/oi-rosikes-dynameis-enischyontai-se-edafi-opoy-droyn-syroi-poy-stirizei-i-agkyra/

[2] Ενώ ο Αρμένιος ‘ενσαρκώνει’ την προσπάθεια ‘αλλοίωσης’ της ιστορίας και των ιστορικών γεγονότων, ο Κούρδος πραγματώνει την εντόνως παρούσα σε Τουρκικές αφηγήσεις και θέσεις, αίσθηση της επικρεμάμενης ‘απειλής’ στο παρόν, για  την Τουρκία και την Τουρκικότητα.

[3] «Νωρίτερα, στη διάρκεια διαπραγματεύσεων με την τουρκική πλευρά, επιτεύχθηκαν συμφωνίες για την ανάπτυξη κοινών ρωσοσυριακών θέσεων παρατήρησης. Πρόσθετες μονάδες της ρωσικής στρατιωτικής αστυνομίας έχουν φθάσει σήμερα στην περιοχή της Αΐν Ίσα για να ενισχύσουν τις προσπάθειες για τη σταθεροποίηση της κατάστασης», προστίθεται». Βλέπε σχετικά, ‘Οι ρωσικές δυνάμεις ενισχύονται σε εδάφη όπου δρουν Σύροι που στηρίζει η Άγκυρα…ό.π.

[4] Ο ομότιμος καθηγητής Παναγιώτης Ιωακειμίδης, στο τελευταίο του βιβλίο στο οποίο και εμβαθύνει στην ασκούμενη εξωτερική πολιτική της Μεταπολιτευτικής περιόδου, τονίζει την διάσταση της ‘αστάθειας’ που χαρακτηρίζει το εσωτερικό χωρών όπως η Συρία και η Λιβύη, χωρών στις οποίες και παρεμβαίνει δραστικά και μέσω διαφόρων τρόπων, η Τουρκία. Όπως γράφει ο ίδιος: «Η αστάθεια «εκχυλίζει» στις διακρατικές σχέσεις ή οδηγεί σε εμφύλιες συγκρούσεις (Συρία, Λιβύη). Οι συγκρούσεις αυτές «επιτρέπουν» σε ξένες δυνάμεις να παρεμβαίνουν στα εσωτερικά των κρατών (Ρωσία, Τουρκία, κ.α.), δημιουργώντας συνθήκες «proxy war» με επικίνδυνες διεθνείς προεκτάσεις». Βλέπε σχετικά, Ιωακειμίδης Παναγιώτης, ‘Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης. Προβλήματα και λύσεις. Παθογένειες και προκλήσεις,’ Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 2020, σελ. 105-106.

[5] Το περιώνυμο αυτό ‘δικαίωμα’ δεν απομακρύνεται από την γκάμα των διαθέσιμων στρατηγικών επιλογών διαφόρων κρατών, στο βαθμό που έχει υιοθετηθεί και μετα-ψυχροπολεμικά, αναπαριστάμενο και ως όρος ‘ύπαρξης.’

Σίμος Ανδρονίδης