Για το φαινόμενο της έμφυλης βίας

Toυ Σίμου Ανδρονίδη

Η 25^η Νοεμβρίου κάθε έτους, θεωρείται ως η παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών, με τον φετινό εορτασμό ή αλλιώς, την φετινή υπόμνηση της συγκεκριμένης ημέρας, να πραγματοποιείται εντός των συνθηκών της εξελισσόμενης πανδημικής κρίσης.

Ήταν κατά την διάρκεια της ‘καραντίνας’ της περασμένης άνοιξης όπου, όπως δείχνουν τα στοιχεία, επήλθε αύξηση των περιστατικής άσκησης έμφυλης και ενδο-οικογενειακής βίας, και στην Ελλάδα.

Τα στοιχεία που παραθέτει η δημοσιογράφος Κατερίνα Ροββά με άρθρο της στην εφημερίδα ‘Τα Νέα’ είναι χαρακτηριστικά για την έκταση αυτού του κοινωνικού φαινομένου, που εν προκειμένω αντλεί και από αφηγήσεις ‘αρρενωπότητας’ εντός των οποίων ο άνδρας ασκεί βία προς την γυναίκα (θηλυκό υποκείμενο), με διακύβευμα την κατασκευή μίας ιδιαίτερης ‘φούσκας’ εντός της οποίας η γυναίκα δεν έχει παρά να λάβει το ‘τίμημα’ της θεωρούμενης ως αδιαφορίας και ‘ενοχής’ της: «Σύμφωνα με τα στοιχεία που περιλαμβάνει η πρώτη ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα, την οποία δημοσιεύει σήμερα (σ.σ: την Τετάρτη 25 Νοεμβρίου)  η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ), από τον Νοέμβριο του 2019 μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2020, στα 42 Συμβουλευτικά Κέντρα που λειτουργούν υπό την ευθύνη των δήμων ή του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας υποστηρίχθηκαν συνολικά 4.872 γυναίκες που υπήρξαν θύματα βίας και πολλαπλών διακρίσεων καθώς και τρίτα πρόσωπα, όπως η μητέρα ή η ενήλικη κόρη του θύματος».[1]

Εν πρώτοις παρατηρούμε με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα, πως ένα μεγάλος αριθμός γυναικών κάλεσε για υποστήριξη τα διάφορα συμβουλευτικά κέντρα της επικράτειας, με το ενδιαφέρον να επικεντρώνεται και στο ό,τι την περίοδο της πρώτης ‘καραντίνας,’ υπήρξε μία αύξηση 223,7%[2] στις κλήσεις γυναικών προς τα συμβουλευτικά κέντρα και τις γραμμές υποστήριξης τους, με τα αριθμητικά δεδομένα, έτσι όπως παρατίθενται, να λειτουργούν ως έναυσμα ώστε να επιχειρήσουμε μία βαθύτερη προσέγγιση του όλου ζητήματος της έμφυλης και ενδο-οικογενειακής βίας.

Στο βαθμό όπου εντός των αριθμών, εντός του εγχειρήματος αναζήτησης βοήθειας που είναι σημαντική όντας μία από τις παραμέτρους του ζητήματος, διαγράφεται περισσότερο ευδιάκριτα η σχέση αρσενικών και θηλυκών υποκειμένων, εκεί όπου το πρώτο υποκείμενο καθίσταται ουσιωδώς, υποκείμενο (ή και φορέας) άσκησης βίας.

Μίας βίας διαφόρων μορφών και επιπέδων,  η οποία και δύναται να ενσωματώσει την σε πραγματικό χρόνο προβολή της αίσθησης της άνισης σχέσης μεταξύ άνδρα και γυναίκας, νοηματοδοτώντας, αφενός μεν την γυναίκα ως μορφή που ‘αποκλίνει’ στρατηγικά από το ‘ορθό’ και από το ‘δόκιμο,’ [3] και, αφετέρου δε, ως μορφή που ενίοτε χρειάζεται και θέλει το ‘ξύλο της.’

Σε αυτό το πλαίσιο, θα ειπωθεί πως η έμφυλη βία ευρίσκεται και περαιτέρω αναπαράγεται στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, επιζητώντας όχι την άνωθεν νομιμοποίηση, αλλά την σιωπηλή αποδοχή, λειτουργώντας παράλληλα εντός της δεύτερης διάστασης.

Η περίοδο της απαγόρευσης των κοινωνικών δραστηριοτήτων και της κοινωνικής-κίνησης και κυκλοφορία συνεπεία της πανδημίας και της διαχείρισης της, αποκαλύπτει το εύρος άσκησης αυτής της κοινωνικής, ουσιωδώς, έμφυλης βίας (με τις προεκτάσεις που αποκτά), συμβάλλοντας στην αύξηση των διαφόρων περιστατικών βίας,[4] όπως δεικνύει και η αύξηση του ποσοστού των κλήσεων που πραγματοποιήθηκαν εν καιρώ ‘καραντίνας.’

Εκεί όπου, η οικία, αυτός ο προνομιακός χώρος ιδιωτικότητας να καθίσταται και να λειτουργεί ως χώρος έμφυλης και σε ένα δεύτερο επίπεδο, ενδο-οικογενειακής βίας. Και ένας από τους λόγους αύξησης των περιστατικών ενδο-οικογενειακής βίας την περίοδο της κοινωνιο-υγειονομικής κρίσης, θεωρούμε πως είναι η εδραίωση μίας κουλτούρας ανωνυμίας έως και ατιμωρησίας που πιστεύεται ό,τι μπορεί να φέρει ο εγκλεισμός.[5]

Το ζήτημα  οξύνεται, τροφοδοτούμενο και από την μετατόπιση ευθύνης για τυχόν προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άνδρας,  με την αντιμετώπιση του να απαιτεί την χάραξη μίας συνεκτικής και ολικής κοινωνικής   στρατηγικής που θα αποδίδει έμφαση στα αίτια της έμφυλης και ενδο-οικογενειακής βίας, εμπλέκοντας διάφορους φορείς, και αμφισβητώντας εν τοις πράγμασι ρητορικές και πρακτικές ‘αρρενωπότητας’ και ‘αρσενικότητας’ η οποία και παράγεται όταν η σκιά του άνδρα μεγεθύνεται, υποδηλώνοντας και αντικατοπτρίζοντας τον φόβο και την μαρτυρία.

Η γυναίκα που έχει υποστεί βία, αλλά και η γυναίκα που την υφίσταται σε παροντικό χρόνο, πρέπει να υποστηριχθεί και να ενθαρρυνθεί, σε ένα πεδίο όπου επίδικο μπορεί να είναι η υπέρβαση της σιωπής, της αδιαφορίας και της ιδιωτικότητας.

Η έμφυλη βία για να αντιμετωπισθεί ριζικά, πρέπει πρώτα να κοινοποιηθεί, να υπερβεί το ‘ανείπωτο’ (λεκτικά-σωματικά), να επαναπροσδιορισθεί ως αυτό που είναι, θέτοντας στο επίκεντρο και της κριτικής αντιλήψεις που έχουν να κάνουν με το διττό πλέγμα της γυναικείας θυματοποίησης και αυτο-θυματοποίησης.

Δεν χρειαζόμαστε απλά μία «σωστική παρέμβαση» που είναι «υπέρ των γυναικών»,[6] για να παραπέμψουμε στην Αθηνά Αθανασίου, αλλά μία δράση από και μαζί με τις γυναίκες.

[1] Βλέπε σχετικά, Ροββά Κατερίνα, ‘Δύο γυναίκες ζητούσαν βοήθεια κάθε ώρα!,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 25/11/2020, σελ. 18, σελ. 38.

[2] Βλέπε σχετικά, Ροββά Κατερίνα, ‘Δύο γυναίκες ζητούσαν βοήθεια κάθε ώρα!…ό.π., σελ. 18.

[3] Σε αυτό το σημείο, η ασκούμενη εμπρόθετα βία ορίζεται ως δυνατότητα επανεθυγράμμισης της γυναίκας που την δέχεται με το, θεωρούμενο στον ‘κόσμο’ ή στο κοσμο-σύστημα του άνδρα, ως ‘ορθό.’

[4] Το φαινόμενο όπως αποφαίνεται η καθηγήτρια Μαρία Στρατηγάκη, είναι ευρωπαϊκό, με την ίδια να αναφέρεται στην περίοδο του δεύτερου εγκλεισμού:  «Οι εκκλήσεις για βοήθεια των κακοποιημένων γυναικών στο δεύτερο κύμα της πανδημίας αυξήθηκαν κατά 32% στη Γαλλία, 38% στην Αυστρία και 20% στη Γερμανία». Βλέπε σχετικά, Στρατηγάκη Μαρία, ‘Μήπως το έγκλημα είναι διαρκές;’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 25/11/2020, σελ. 39.

Η συγγραφέας του άρθρου προσεγγίζει την βία προς τις γυναίκες-μέλη μίας οικίας και οικογένειας, εκ-πεφρασμένης εν καιρώ κρίσης, ως «εκδήλωση μιας προϋπάρχουσας «κοινωνικής ασθένειας», της έμφυλης βίας».

[5] Αυτού του τύπου η βία εκφράζεται εντός οικίας. Εντός της ιδιωτικότητας της οικίας, σημασιοδοτώντας το ‘φορτισμένο’ περίγραμμα μίας σχέσης που εμπεριέχει το υπόδειγμα του ‘Εγώ και η γυναίκα η οποία χρήζει έγκλησης σχετικά με το ποιος έχει το ‘δικαίωμα’ να ονομάζει’ ή αλλιώς, να ‘ορίζει’:  Την σχέση τους, την οικογένεια τους, την κοινή τους ζωή, τον περίγυρο τους.

Η έμφυλη βία πρωταρχικά συγκροτείται ως υποστασιοποιημένη τελετουργία ενός εκάστου, που εμβαπτίζεται στα νάματα ‘αυτού που υπάρχει’ και χάνεται στον ορίζοντα. Να ποιες είναι οι διαδρομές της της έμφυλης βίας που δια-κρατεί και την εικόνα της διά-ρρηξης, ιδωμένης ως ‘μεταφοράς’: Τι είναι η γυναίκα;

[6] Βλέπε σχετικά, Αθανασίου Αθηνά, ‘Οι λόγοι της «μαντίλας»: Φύλο, σεξουαλικότητα, έθνος και η μεταφορά της «άλλης γυναίκας», στο: Αθανασίου Αθηνά, ‘Ζωή στο όριο. Δοκίμια για το σώμα, το φύλο και τη βιοπολιτική,’ Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα, 2007, σελ. 275.

Σίμος Ανδρονίδης