Για την συμφωνία ειρήνευσης στο Ναγκόρνο Καραμπάχ

Tου Σίμου Ανδρονίδη

Μετά από περίπου 1,5 μήνα ένοπλων συγκρούσεων για το Ναγκόρνο Καραμπάχ, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν, προχώρησαν στην σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας, μετά από μεσολάβηση της Ρωσίας, που εν προκειμένω, επεδίωξε να παρέμβει διπλωματικά, αφενός μεν μέσω της ‘Ομάδας του Μινσκ’ στην οποία και συμμετέχει μαζί με την Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, και, αφετέρου δε, μόνη της, θέτοντας στο επίκεντρο την απευθείας επαφή και εν συνεχεία διαπραγμάτευση με τις κυβερνήσεις των δύο χωρών.

Στην Αρμενία η υπογραφή της συμφωνίας προκάλεσε την έντονη αντίδραση μερίδας του πληθυσμού της χώρας, με διαδηλωτές να επιδιώκουν να εισβάλλουν στο Κοινοβούλιο της χώρας. Σε αυτό το πλαίσιο, η συμφωνία σημασιοδοτείται με διττούς όρους: Από την μία πλευρά, η συμφωνία προσδιορίζεται ως ‘συνθηκολόγηση’[1] της Αρμενίας και της Αρμενικής κυβέρνησης, και από την άλλη, ως ‘ήττα’ και περαιτέρω, ως αξιακό, πολιτικό και πολιτισμικό τραύμα, τραύμα που αναπαράγει την αίσθηση της ‘εγκατάλειψης’: ‘Αφήσαμε τα ιστορικά εδάφη μας και τους αδελφούς μας στα χέρια του Αζέρου εχθρού.’[2]

Η συμφωνία υπεγράφη την στιγμή όπου εξελίσσονταν μάχες για τον έλεγχο επί της πόλης Σούσα, που ευρίσκεται λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, Στεπανακέρτ, επισφραγίζοντας ουσιωδώς την προώθηση των στρατιωτικών δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, προώθηση που έφθασε έως του κρίσιμου σημείου αποκοπής της επικοινωνίας της Αρμενίας από το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Πλέον, μέσω της συμφωνίας λαμβάνει χώρα η συγκρότηση μίας ‘ζώνης ασφαλείας’ μεταξύ Αρμενίας και Ναγκόρνο Καραμπάχ, που πέραν του να λειτουργεί ως δίοδος επικοινωνίας των δύο πλευρών, θα αποτελέσει χώρο εγκατάστασης των Ρωσικών δυνάμεων που θα αναλάβουν καθήκοντα επίβλεψης της συμφωνίας. Η ένοπλη και ιστορικά ανοιχτή σύγκρουση Αρμενίων και Αζέρων επιτελέσθηκε στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας, η οποία και έδρασε διπλωματικά-περιφερειακά, κάνοντας χρήση του υποδείγματος της ‘soft power’ (σε αυτή την σύγκρουση)  που διαθέτει όμως την ισχύ ώστε να φέρει τις δύο χώρες και τις δύο κυβερνήσεις στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Εάν η Ρωσία αποτελεί τον έναν περιφερειακό πόλο της σύγκρουσης, τότε θα προσθέσουμε πως τον έτερο πόλο τον συγκροτεί η Τουρκία, η οποία και παρενέβη άμεσα και  ενεργά στο πλευρά του Αζερμπαϊτζάν, συναρθρώνοντας το πλαίσιο της αξιακής-πολιτισμικής ‘συν-ταύτισης’ με το Αζερμπαϊτζάν που ‘πολεμά,’ με την εκδήλωση μίας επιχειρησιακής στρατηγικής που έθεσε ως διακύβευμα την υποστήριξη των Αζερικών δυνάμεων στο πεδίο της μάχης. Υποστήριξη που εκφράσθηκε υβριδικά, μέσω της αποστολής drones ως εργαλείο πολέμου, και επίσης, μέσω της αποστολής Σύριων μισθοφόρων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με την Τουρκία να επιδιώκει να κατοχυρώσει ρόλο Ευρασιατικής δύναμης και ειδικότερα, Καυκασιανής.

Κάτι που μας ωθεί στο αναφέρουμε πως Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία από κοινού έδρασαν ως ένα ιδιαίτερο πολιτικο-στρατιωτικό μπλοκ. Με τις δύο χώρες να έχουν κηρύξει κατάσταση ‘εκτάκτου ανάγκης,’ ο πόλεμος ‘κανονικοποιείται,’ έχοντας αξιο-θεμελιωθεί στην μνήμη, στην ιστορία που θέλει το Ναγκόρνο Καραμπάχ ‘δικό μας,’ όπως και στην έννοιας της ‘δικαιοσύνης’ που αναπαράγεται και συνάμα μεγεθύνεται όσο η ένοπλη αντιπαράθεση αναπτύσσεται: Ο πόλεμος έτσι, δεν καθίσταται παρά έκφραση και ‘ενσάρκωση’ της θεωρούμενης ως ‘δικαιοσύνης’ αποτελώντας μέσο για την επιβολή της και καθαγιάζοντας τον θάνατο στην μάχη.

Η συμφωνία εκεχειρίας και ειρήνευσης για να καταστεί λειτουργική και βιώσιμη οφείλει να αναδείξει εμπρόθετα το τι συμφέρει και τις δύο χώρες, μεσο-μακροπρόθεσμα, καθιστώντας επίδικο, την δυνατότητα της ‘θεραπείας’ των βαθιών  παραγόντων εκείνων που τροφοδοτούν τον πόλεμο[3] και την ένοπλη σύγκρουση στον Καύκασο. Η συμφωνία αναδύεται μέσα από τον πόλεμο, από τα συναισθήματα αμοιβαίας εναντίωσης και εχθροπάθειας, διαθέτοντας ενδιάμεσο δρώντα ή αλλιώς, συνδετικό κρίκο.  Η εξέλιξη της[4] μένει να φανεί. Η ιστορική μνήμη, οι συμβιβασμοί και η συν-ύπαρξη, η μη  παρέμβαση ξένων παικτών (Τουρκία), δύνανται να αποτελέσουν στοιχεία σύγκλισης και δη, Καυκασιανής σύγκλισης. Οι διάφορες δυνατότητες ειρήνευσης που ανακύπτουν πρέπει να εξετασθούν, και μάλιστα αυτό να συμβεί δια-γενεακά.

[1] Για πολλούς Αρμένιους, ο πρόσφατος πόλεμος στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και η συμφωνία, αποκτούν μία «αισθητή σημασία», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Fridja. Η «αισθητή σημασία» σχετίζεται με το ό,τι «η συγκίνηση είναι ισχυρή και το τρέχον ζήτημα είναι προσωπικά επείγον και σημαντικό». Βλέπε σχετικά, Ντάβου Μπετίνα, Δεμερτζής Νίκος & Θάνος Βασίλης, ‘Συναισθήματα, κίνητρα και πολιτική συμπεριφορά στην Ελλάδα της κρίσης,’ στο: Δεμερτζής Ν., & Γεωργαράκης Ν.Γ., (επιμ.), ‘Το Πολιτικό πορτραίτο της Ελλάδας. Κρίση και η αποδόμηση του πολιτικού,’ Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών/Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2015, σελ. 37.

[2] Όπως υποστηρίζει με άρθρο του στην εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ ο δημοσιογράφος Περικλής Δημητρολόπουλος, διαδηλωτές που συμμετέχουν σε πορείες εναντίον της συμφωνίας, αποκαλούν τον πρωθυπουργό της χώρας Νικόλ Πασινιάν «προδότη», με τον ίδιο εδώ να αναπαρίσταται ‘φορτισμένα’ αρνητικά, ήτοι ως ‘προδότης,’ ως σύγχρονος ‘Κουίσλινγκ’ της Αρμενίας και της ιστορίας της. Βλέπε σχετικά, Δημητρολόπουλος Περικλής, ‘Φωνάζουν «προδότη» τον πρωθυπουργό τους,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 12/11/2020, σελ. 38.

[3] Ένα πλαίσιο εναντίωσης στο πολεμικό ‘πράττειν’ καταθέτει ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, το οποίο και εντός της ‘οικονομίας’ του ποιήματος, μετεξελίσσεται σε μία ευρύτερη διαλεκτική-φιλοσοφική θεώρηση περί πολέμου που τον προσλαμβάνει ως ‘απάτη’ που όμως αρκεί ώστε να θρέψει το φαντασιακό της ‘δόξας.’ Ο Ριτσικός ‘Αίας’ συνιστά έναν υποβολέα του ποιητή, αρθρώνοντας έναν λόγο που αντανακλά το βιωμένο παρελθόν, στο σημείο όπου το βλέμμα δεν το αποστρέφεται αλλά το σημασιοδοτεί εκ νέου, αναδεικνύοντας την αιματηρή του πλευρά. Και είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο ο ποιητικός λόγος δομεί την αντίθεση του στον πόλεμο. «Αχ, έτσι πάντα, όλη μου τη δύναμη ξόδεψα πολεμώντας φαντάσματα, κερδίζοντας νίκες ολότελα φανταστικές, κυριεύοντας χρυσές πολιτείες ανύπαρκτες, ανύπαρκτες, ανύπαρκτες». Βλέπε σχετικά, Ρίτσος Γιάννης, ‘Αίας,’ Ποιητική συλλογή ‘Τέταρτη Διάσταση,’ Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 2005, σελ. 239.

[4] Κινείται η συμφωνία προς την κατεύθυνση επίλυσης προβλήματος (problem solving), θα μπορούσε να είναι ένα ερώτημα. Κάποιες απαντήσεις δίδονται στην τελευταία παράγραφο του παρόντος κειμένου.

Σίμος Ανδρονίδης