Για τον αποκεφαλισμό του Γάλλου καθηγητή Σαμουέλ Πατί
Tου Σίμου Ανδρονίδη
Την Παρασκευή 16 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους, ένας νεαρός Γάλλος, Τσετσενικής καταγωγής, αποκεφάλισε τον καθηγητή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, Σαμουέλ Πατί, που εν προκειμένω, στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, και στα πλαίσια ενός μαθήματος για την ελευθερία της έκφρασης, προχώρησε στην επίδειξη ενώπιον των μαθητών του μίας γελοιογραφίας που απεικόνιζε γυμνό τον προφήτη Μωάμεθ.
Μάλιστα, η γελοιογραφία έφερε την υπογραφή του σατιρικού περιοδικού ‘Charlie Hebdo,’ όπως γράφει η δημοσιογράφος Κίττυ Ξενάκη,[1] υπενθυμίζοντας δραστικά, τις γελοιογραφίες του Μωάμεθ που είχαν δημοσιευθεί το 2015 από το σατιρικό περιοδικό και αποτέλεσαν την αφορμή για την φονική άσκηση βίας προς δημοσιογράφους της εφημερίδας από ένοπλους ισλαμιστές. Θα αναφέρουμε πως τυπολογικά, η βίαιη επίθεση που κατέληξε στον αποκεφαλισμό του Γάλλου καθηγητή, εντάσσεται στην κατηγορία της τζιχαντιστικής-ισλαμιστικής βίας που ασκείται από ένα άτομο, που εν προκειμένω, προσιδιάζει προς τον άξονα, όχι της ‘εκδίκησης’ αλλά της δραστικής και εν-σώματης ‘τιμωρίας’ του Σαμουέλ Πατί ο οποίος και τόλμησε να διακωμωδήσει το ‘ιερό’ πρόσωπο του προφήτη Μωάμεθ.
Ως προς αυτό, το υποκείμενο αναπαρίσταται ως ‘ανίερο’ και παράλληλα ως ‘βέβηλο’ και ‘απο-ιεροποιημένο,’ ο θάνατος του οποίου δύναται να συμβάλλει σε μία επανεπινόηση των θρησκευτικών αναφορών και του θρησκευτικού ‘πράττειν.’ Και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο; Εννοούμε πως ο θάνατος του καθηγητή και δη ο βίαιος θάνατος του επι-τελείται σε πραγματικό χρόνο, ήτοι σε ‘χρόνο Ισλάμ,’ φέροντας εγγύτερη μία ατομική αίσθηση απόδοσης ‘δικαιοσύνης’ που αλλιώς διαβάζεται ως ‘επαναϊεροποίηση’ του θρησκευτικού συναισθήματος.
Έτσι, ο θάνατος επι-τελείται και πλέον έχει επιτελεστεί «στο όνομα του Αλλάχ»,[2] όπως δεικνύει η φωτογραφία που ανήρτησε ο δράστης της επίθεσης στο Twitter, εκεί όπου απεικονίζεται το κομμένο κεφάλι του νεκρού καθηγητή ως πράξη ‘ατίμωσης’ του ‘βέβηλου’ (‘βεβηλότητα’) και του ‘μολυσματικού,’ ακόμη ως αναγωγή της ισλαμιστικής βίας με τους επι-γενόμενους όρους της μνήμης: ‘Ό,τι υπέστησαν οι πρωταίτιοι της δημοσίευσης των σκίτσων του Μωάμεθ, υπέστη και ο Σαμουέλ Πατί.’
Η επίκληση «στο όνομα του Αλλάχ» λειτουργεί ωσάν συστηματοποιημένη αίσθηση καθήκοντος που εγγράφει, αφενός μεν την μορφή του στο πεδίο του δρόμου, και, αφετέρου δε νοηματοδοτεί το κοσμο-σύστημα του νεαρού τζιχαντιστή το οποίο και δύναται να τραφεί από το φαντασιακό της αποκάλυψης ή αλλιώς, της ανάδυσης στο φως, εκεί όπου, ‘όλοι όσοι απεργάζονται την ‘καταστροφή του Ισλάμ, όσοι γελοιοποιούν τον προφήτη,[3] θα εξέλθουν βιαίως από τις τρύπες τους.’ Μέσω του ονόματος (Αλλάχ), αναγνωρίζεται, στα νάματα του εμβαπτίζεται, οριοθετώντας τον δημόσιο χώρο, τον χώρο της δολοφονίας ως χώρο ‘κοινοτοποίησης’ του βίαιου θανάτου, και για το όνομα πράττει. Και ο αποκεφαλισμός ως τρόπος δολοφονίας καθίσταται ιδιαίτερα βίαιος, κάτι που μας οδηγεί στο να θυμηθούμε αντίστοιχες τελετουργικές πρακτικές φόνευσης που είχε υιοθετήσει η οργάνωση του ‘Ισλαμικού Κράτους’ στα εδάφη της Συρίας και του Ιράκ που κατείχε.
Σε αυτό το πλαίσιο, αιχμάλωτοι με καταγωγή από χώρες της Δύσης αποκεφαλίσθηκαν σε κοινή και σε δημόσια θέα, με το όλο βίαιο και φονευτικό εγχείρημα να εντάσσεται σε μία στρατηγική τηλεοπτικοποιημένης ‘απεδαφοποίησης’ που παρομοιάζεται με τον έμπρακτο αποκεφαλισμό: ‘Η παρουσία του Δυτικού στα ιερά εδάφη του Ισλάμ,[4] κόβεται από την ρίζα,’ όπως η κεφαλή των παρόντων. Όπως εναργώς επισημαίνει ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος: «Η εξτρεμιστική προσέγγιση της θρησκείας λειτουργεί ως ανήκειν, όπως για τον τρομοκράτη που ήθελε να «εκδικηθεί» για την προσβολή στον Μωάμεθ».[5]
Πυρήνες κοινωνικών υποκειμένων που χρησιμοποιούν το Ισλάμ ως πεδίο και ως στοιχείο εν-συναίσθησης που προσφέρει μία ερμηνεία του γίγνεσθαι και σε ένα δεύτερο επίπεδο, μία θέση εντός ιστορίας και εντός της τελεολογικής συναίσθησης ‘ό,τι ο χρόνος πλησιάζει,’ έχουν πραγματοποιήσει βίαια χτυπήματα στη Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, συναρθρώνοντας την άσκηση ατομικής (καθηγητής Πατί) και συλλογικής βίας, με ισλαμιστές να δρουν μόνοι αλλά και σε επαφή με έναν κύκλο ‘μυημένων’ στους ίδιους προσίδιους κανόνες και στις ίδιες αλήθειες που δεν ζητούν παρά να ορισθούν και να εκδηλωθούν. O μοναχικός λύκος δεν είναι παρά ο μετα-νεωτερικός τρομοκράτης που υποστασιοποιεί το υπόδειγμα του πολίτη που εμφορείται από την επιθυμία πραγμάτωσης της έκρηξης, μετονομάζοντας το ‘σκέφτομαι άρα υπάρχω,’ στο ‘χτυπώ, άρα ποθώ εκ νέου.’
Η επαφή του νεαρού Γάλλου με πυρήνες του ‘Ισλαμικού Κράτους’[6] δεικνύει πως, παρά την στρατιωτική υποχώρηση της οργάνωσης από τα εδάφη της σε Συρία και Ιράκ, ενεργοί και δρώντες θύλακες της ενυπάρχουν σε διάφορα σημεία, επιδίδονται σε ‘πόλεμο φθοράς,’ στηλιτεύουν την ‘ασύγγνωστη μαλθακότητα’ και τις ‘διαβρωτικές’ αξίες της ευρωπαϊκής κουλτούρας, στο εγκάρσιο σημείο όπου αυτός που φόνευσε σχηματοποιεί ή αλλιώς, συμπυκνώνει την δυνατότητα της ‘άρνησης’ που είναι ‘άρνηση ζωής.’ Έτσι, μη σεβόμενος την εικόνα του ‘θείου,’ ο καθηγητής, ‘επιστρέφει πίσω στην ανωνυμία του.’
Στο χώμα, δίχως κεφάλι, εν-σώματα, όπως εν-σώματη υπήρξε η απεικόνιση του Μωάμεθ στους μαθητές του. Διαφορετικά ειπωμένο, ο καθηγητής απο-σωματοποιείται δραστικά, δεχόμενος μία βία που μετασχηματίζει τις αξίες της σε δρεπανηφόρο άρμα που παίρνει κεφάλια. Ήδη έχουν εκκινήσει και πάλι οι συζητήσεις για το πρόταγμα της ελευθερίας της έκφρασης ως συστατικού στοιχείου της δημοκρατικής θέσμισης. Η δημοσίευση των σκίτσων δεν δεικνύει τα όρια, αλλά τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας που επεκτείνεται και εμπλουτίζεται ποιοτικά και ως λογοθετική συνθήκη. Γενικά και ειδικά. Η συγκρότηση ενός εν ευρεία εννοία ‘αστερισμού’ του λόγου που περιλαμβάνει και την τριβή με το θρησκευτικό φαινόμενο είναι αυτή που προσδίδει συστατικό περιεχόμενο σε μία δημοκρατία, και στη νεωτερική και μετα-νεωτερική κοινωνία, φωνή.
Και απέναντι σε μία ανοιχτά τρομοκρατική βία που διαπλέκεται με την μυθοποιητική και ηρωοποιητική αφήγηση της πρώτης φοράς, η διαρκής έγκληση και υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου, της ελευθεροτυπίας και της ελευθερίας της προσωπικής και της συλλογικής έκφρασης, είναι απαραίτητη. Διότι, για να παραπέμψουμε στον Δημήτρη Δουλγερίδη, «στο γαλλικό προάστιο χτυπήθηκε η ανοιχτή κοινωνία. Η κοινή αναφορά για τα μέλη της είναι πάντοτε το Σύνταγμα. Όχι το Κοράνι ούτε η Βίβλος».[7]
Η λέξη και τα συμφραζόμενα της, απέναντι στη βία ενός εκάστου, στις Ισλαμιστικές εξιδανικεύσεις που επιζητούν την εγκαθίδρυση τους, με διαστάσεις δημόσιας και εκπαιδευτικής εκ-φοράς της, καθίσταται διεκδικήσιμη, ως δημιουργία και ως αναπαραγωγή. Όσον αφορά τις συνδηλώσεις της ισλαμιστικής βίας, έχουμε να κάνουμε με μία αντιστροφή της Σπινοζικής φιλοσοφικής ρήσης ‘Πειραματιζόμαστε και αισθανόμαστε αιώνιοι.’ Εντός του περιεχομένου και των αναπαραστάσεων μίας βίας που διεκδικεί κομμάτι επί του χώρου, το Σπινοζικό πρόσημο γίνεται ‘Προσδοκούμε, ονομάζουμε και αισθανόμαστε αιώνιοι.’ Στο γιατί ο θάνατος, πρέπει να αντιταχθεί το γιατί ο λόγος και η σατιρική επανεφέρευση του γίγνεσθαι που κλείνει το μάτι σε διάφορους ‘ισμούς.’
Βίαιες πράξεις όπως αυτή, θέτουν στο επίκεντρο την στέρηση του χώρου για την έκφραση της πολυφωνίας και της παραγωγής- αναπαραγωγής μορφών λόγου και ιδεών, επιδιώκοντας την ένδυση των κοινωνιών με τον μανδύα της ‘ιερότητας,’ όπως και την διαμόρφωση ιδιαίτερων εστιών-ταμπού από τις οποίες και θα εξοβελίζεται-‘εξορίζεται’ ο κριτικός λόγος που θα συναντά τα όρια του και λογοκριτικά σχήματα (αυτολογοκρισία-προληπτική λογοκρισία). Ποιος θα μετάσχει σε ένα τέτοιο παιχνίδι;
Ας καταστούμε ολίγον τι Μπαχτινικοί ώστε να αντιταχθούμε στην ισλαμιστική-τζιχαντιστική βία, δηλώνοντας ό,τι η διαπάλη εναντίον της είναι διαπάλη ενάντια στην προωθούμενη από την ίδια «μονογλωσσία» (odnoyazychie), προτάσσοντας το σημαίνον της κοινωνικής, πολιτικής, αξιακής και ιστορικής «ετερογλωσσίας».[8] Το ελεύθερο σκίτσο, η ανοιχτή και κριτική γραφή αποτελούν σημεία μίας κοινωνικής και δημοκρατικής ωρίμανσης, την οποία και δεν πρέπει να απεμπολήσουν οι κοινωνίες.
[1] Βλέπε σχετικά, Ξενάκη Κίττυ, ‘ «Όχι στη βαρβαρότητα» φώναζαν,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 19/10/2020, σελ. 52. Τις ημέρες μετά την φόνευση του καθηγητή, πραγματοποιήθηκαν διαδηλώσεις ανά την Γαλλία, με τον ίδιο λόγο ‘Je Suis Prof,’ ήτοι ‘Είμαι Καθηγητής’ να αναπαράγεται ως ένδειξη μνημόνευσης αλλά και ως πράξη διαμαρτυρίας, κρατώντας το εννοιολογικό υπόβαθρο του ‘Je Suis Charlie-Είμαι Charlie’ του 2015 και μεταβάλλοντας κατά τι το περιεχόμενο του ώστε να προσαρμοσθεί στην τρέχουσα κατάσταση, συνεπεία της ατομικής πράξης βίας και των προεκτάσεων της.
[2] Βλέπε σχετικά, Ξενάκη Κίττυ, ‘ «Όχι στη βαρβαρότητα» φώναζαν..ό.π.
[3] Η μορφή του Μωάμεθ αντανακλά ή αλλιώς, σημασιοδοτεί μία βαθιά παρόρμηση που ωθεί στο όριο, στην ανάκληση της θρησκείας ως σωτηριολογικής υπόσχεσης: ‘Είμαι (ο νεαρός Γαλλο-τσετσένος), και είμαστε, στρατιώτες του Ισλάμ.’
[4] Ο Ισλαμισμός διακρίνεται, σύμφωνα με την ανάλυση του Μαξ Βέμπερ, από έναν ιδιαίτερο «αριστοκρατισμό της σωτηρίας». Όπως και ο καλβινισμός. Βλέπε σχετικά, Weber Max, ‘Θεωρία της θρησκευτικής αρνησικοσμίας. Ενδιάμεση θεώρηση,’ Μετάφραση-Εισαγωγή: Γκιούρας Θανάσης, Εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα, 2002, σελ. 69. Για τον Γάλλο φιλόσοφο των ιδεών Pierre-Andre Taguieff, «ο ισλαμισμός με τζιχαντιστικό πρόσωπο προσφέρει μια σύνθεση στην οποία η λογική της μνησικακίας, θεμελιωμένη σε ένα ισχυρό αίσθημα αδικίας και ταπείνωσης, αρθρώνεται με μια αποκαλυπτική αντίληψη του «ιερού πολέμου», που εδράζεται σε μια συνωμοσιολογική προσέγγιση όλων των προβλημάτων». Βλέπε σχετικά, Taguieff Andre-Pierre, ‘Ο εξτρεμισμός και τα είδωλα του. Επίκαιρες σκέψεις για τον τζιχαντισμό, την άκρα δεξιά, τον αντισημιτισμό, τον λαϊκισμό και τη συνωμοσιολογία,’ Πρόλογος-Μετάφραση-Επιμέλεια: Πανταζόπουλος Ανδρέας, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2017, σελ. 78.
[5] Βλέπε σχετικά, Καρατράντος Τριαντάφυλλος, ‘Η πόλωση και ο τρομοκράτης της διπλανής πόρτας,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 19/10/2020, σελ. 53.
[6] Μαχητές της οργάνωσης που είναι ευρωπαϊκής καταγωγής, έχοντας αποκτήσει εμπειρία και τεχνογνωσία στα πεδία των μαχών κύρια στη Συρία, αλλά και στο Ιράκ, επιστρέφουν σε ευρωπαϊκές χώρες. Σε αυτές τις χώρες, η διάδοση και η αναπαραγωγή ισλαμιστικών ιδεών διεξάγεται και μέσω του Διαδικτύου, προσδίδοντας το πλαίσιο του ‘έχειν’ και του ‘συνέχειν’ σε μία ‘ηδονική’ κοινωνία.
[7] Βλέπε σχετικά, Δουλγερίδης Δημήτρης, ‘Ο στυγερός δυτικισμός,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 19/10/2020, σελ. 7. Κάνουμε την υπόθεση εργασίας σχετικά με την συγκεκριμένη φόνευση, κομίζοντας στη δημόσια σφαίρα την έννοια του ‘μιμητισμού’ (Ρενέ Ζιράρ). Υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε η πράξη ακραίας εξτρεμιστικής βίας όπως είναι ο αποκεφαλισμός του καθηγητή, να έχει ως βασικό οδηγό και συνάμα να ‘μιμείται,’ αντίστοιχες φονευτικές πρακτικές που παράγονται στο Διαδίκτυο, που προσδίδουν ‘νόημα,’ που ‘μιμούνται’ ό,τι είναι ο μαχητής; Δηλαδή, θέρμη.
[8] Αναφέρεται στο: Μιχαήλ Σάββας, ‘Τα Γιαννιώτικα Εβραϊκά τραγούδια- Ένα Μπαχτινικό άκουσμα,’ στο: Μιχαήλ Σάββας, ‘Homo Poeticus,’ Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2006, σελ. 71.
Σίμος Ανδρονίδης
