Παγκόσμιο Επισιτιστικό πρόγραμμα του ΟΗΕ

Tου Σίμου Ανδρονίδη

Το φετινό Νομπέλ Ειρήνης απονεμήθηκε στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό πρόγραμμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), με την ανακοίνωση της προέδρου της Νορβηγικής επιτροπής ουσιαστικά να εξάρει τις προσπάθειες του προγράμματος για την αντιμετώπιση της πείνας σε διάφορα σημεία του πλανήτη και μεταξύ αυτών, σε εμπόλεμες ζώνες. Οι πληθυσμοί των εμπόλεμων ζωνών πλέον βιώνουν και τις κοινωνικές-ανθρωπιστικές προεκτάσεις της πανδημικής κρίσης, με την πρόσβαση σε ζωτικά για την επιβίωση τους διατροφικά προϊόντα να δυσχεραίνεται περαιτέρω συνεπεία της πανδημίας, των πολιτικών διαχείρισης και των προεκτάσεων τους.

Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα, καθίσταται συστατικό κομμάτι της εν ευρεία εννοία δράσης του ΟΗΕ, με την απονομή του βραβείου Νομπέλ Ειρήνης να αντανακλά μεν στον συγκεκριμένο διεθνή οργανισμό, από την άλλη δε να προβαίνει και στην αναγνώριση της αυτονομίας δράσης που έχει αναπτύξει το Παγκόσμιο Επισιτιστικό πρόγραμμα που εν προκειμένω δρα με εμπροσθοβαρείς όρους σε διάφορες περιοχές.

Κάτι που πράττει με γνώμονα την συστημικού τύπου αντιμετώπιση της κοινωνιο-διατροφικής ‘επισφάλειας’ που παρατηρείται,  παρεμβαίνοντας ενεργητικά και θα προσθέταμε, διαμεσολαβητικά, θέτοντας ως διακύβευμα, όχι να υποκαταστήσει το κράτος, ακόμη και σε μία εμπόλεμη περιοχή, αλλά, να συγκροτήσει δίκτυα που παραγάγουν τα ίδια κοινωνική πολιτική. Εν καιρώ κρίσης και διεύρυνσης των κοινωνικών-ταξικών ανισοτήτων, εκεί όπου η έλλειψη τροφής και περαιτέρω η έλλειψη πρόσβασης σε διατροφικά προϊόντα, θεωρούμε πως συνιστά μία ‘φορτισμένη’ αντίφαση-αντινομία της μετα-νεωτερικής εποχής που διανύουμε.

Ως προς αυτό, η αντίφαση έχει να κάνει με το πως ενώ παρατηρούνται τεχνολογικοί εξελίξεις και ψηφιακοί μετασχηματισμοί σε διάφορα επίπεδα, με την πανδημία να λειτουργεί ως καταλύτης (key factor), για την ενίσχυση και εμβάθυνση τους, ενώ συζητούνται και καταρτίζονται διάφορα πλάνα ενεργειακής-οικονομικής μετάβασης και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (και όχι μόνο), ενώ το σημαίνον της ‘προόδου’ (στατικά) προσλαμβάνει διάφορα περιεχόμενα, η πείνα και η αίσθηση της έλλειψης και όχι του κορεσμού της, προσιδιάζει προς τον άξονα του μικρο-επιπέδου που δεν παύει όμως να είναι κοινωνικό επίπεδο.

Σε αυτό το σημείο, η ως μικρο-επίπεδο εννοούμε το σώμα καθότι η πείνα ως μορφή αποστέρησης εγγράφοντας ένα εν-σώματο ή αλλιώς, υλικό πρόσημο, εγγράφοντας δραστικά και ‘ως τέτοια,’ την αντιφατική συνθήκη της περιόδου που διανύουμε. Τα χαρακτηριστικά που πλέον λαμβάνει η πείνα, ο υποσιτισμός, αναδεικνύει με δηλώσεις του ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Πορτογάλο Αντόνιο Γκουτέρες, εφιστώντας την προσοχή στο υψηλό ποσοστό των ανθρώπων ανά τον πλανήτη που αντιμετωπίζουν τον «χρόνιο υποσιτισμό».[1]

Σε αυτό το πλαίσιο και τοποθετώντας τις δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα εντός εποχής, θα επισημάνουμε πως οι κινήσεις του Παγκόσμιου Επισιτιστικού προγράμματος, τείνουν προς την κατεύθυνση αντιμετώπισης της πείνας και σε ένα δεύτερο επίπεδο, ανάδειξης των επάλληλων (αιτιακή προσέγγιση) αιτιών που προκαλούν την πείνα και τον υποσιτισμό, αντλώντας μία πρωταρχική νομιμοποίηση για την δράση του από τους ίδιους τους λόγους της ύπαρξης και της ευρύτερης παρουσίας του, έχοντας ήδη αποκτήσει ένα υπόστρωμα κοινωνικής εμπιστοσύνης, ή αλλιώς, για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Γάλλου κοινωνιολόγου Pierre Bourdieu, έχοντας διαμορφώσει ένα κοινωνικό όσο και συμβολικό ‘κεφάλαιο’ σχετικό με το κύρος που έχει προσλάβει το όλο πρόγραμμα με την πάροδο των ετών.[2]

Μπορούμε να αναφέρουμε πως αυτή η διάσταση, ήτοι η σύνδεση κοινωνικού-συμβολικού ‘κεφαλαίου’ που θεμελιώνει και αναδεικνύει την δράση του Παγκόσμιου Επισιτιστικού προγράμματος του ΟΗΕ, διαδραμάτισε ρόλο στην απόφαση βράβευσης του, από κοινού με την παροντική διάσταση που αυτή λαμβάνει.

Εάν η πείνα είναι η μία μεταβλητή της εξίσωσης, οι άλλες είναι τα κοινωνικά υποκείμενα που ‘πεινούν’ και βιώνουν την πείνα και ως συνθήκη ‘βίας,’ και οι συνδηλώσεις του Παγκόσμιου διατροφικού-επισιτιστικού προγράμματος.

Την περίοδο της πανδημίας και των διαφόρων ένοπλων συγκρούσεων που αναπτύσσονται σε διάφορα σημεία του πλανήτη, τα βλέμματα στρέφονται σε ένα ανεπτυγμένο πρόγραμμα που δεν διαθέτει ιδιαίτερης δυνατότητες επιβολής της ειρήνης, αλλά ενθύμησης της, ανάγοντας τον άρτο (ας θυμηθούμε τα θρησκευτικά συμφραζόμενα που φέρει) στο ύψος της διεκδίκηση του, ανά γεωγραφικές ζώνες και κοινωνικές ομάδες. Υπό ένα σφαιρικό πρίσμα, η φετινή επιλογή βράβευσης, αντικατοπτρίζει και μία συν-διαλλαγή έως αμφισβήτηση της Ευρω-κεντρικής και Δυτικο-κεντρικής προσέγγισης των πραγμάτων,[3] συμβάλλοντας στην διεύρυνση της οπτικής για το τι λαμβάνει χώρα στον κόσμο, μέσω της εστίασης στο Παγκόσμιο Επισιτιστικό πρόγραμμα που προτάσσει την ‘συμφιλιωτική,’ με την ζώσα πραγματικότητα, πολιτική: Έχουν γίνει πολλά, αλλά απαιτούνται ακόμη περισσότερα.

Η Νορβηγική Επιτροπή βραβεύει, την «ανθεκτικότητα ορισμένων κοινωνικών προγραμμάτων»,[4] κατά την διαπίστωση της Μαρίας Πετμεζίδου.

[1] Βλέπε σχετικά, ‘13/7/2020 – «Ανησυχητικό μήνυμα» βαθιά ριζωμένης πείνας παγκοσμίως,’ Ιστοσελίδα ‘Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών,’ 13/07/2020, https://unric.org/el/13-7-2020-%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%83%CF%85%CF%87%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BC%CE%AE%CE%BD%CF%85%CE%BC%CE%B1-%CE%B2%CE%B1%CE%B8%CE%B9%CE%AC-%CF%81%CE%B9%CE%B6%CF%89%CE%BC%CE%AD/ Οι δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα έλαβαν χώρα εν καιρώ πανδημίας, κάτι που μας ωθεί να αναφέρουμε πως η πανδημία και οι δυνητικές και μη, συνέπειες της, λαμβάνονται υπόψιν στις δηλώσεις αυτές.

[2] Βλέπε σχετικά για την τυπολογική διάκριση μεταξύ των διαφόρων μορφών κεφαλαίου που υπογραμμίζει ο Γάλλος κοινωνιολόγος, την ανάλυση του Θωμά Μαλούτα για την κοινωνική και χωρική παρουσία των επαγγελματοβιοτεχνών στην Αθήνα, την εικοσαετία 1991-2011. Η συνύπαρξη μορφών ή τύπων κεφαλαίου παρατηρείται στα μεσαία στρώμα «των επαγγελματοβιοτεχνών και παρόχων υπηρεσιών». Μαλούτας Θωμάς, ‘Οι επαγγελματοβιοτέχνες στην Αθήνα. Θέση στην επαγγελματική ιεραρχία και στον χώρο της πόλης μέσα από τα απογραφικά δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ, 1991 ΚΑΙ 2011,’ στο: Μπαχάρας Δημήτρης, ‘Πτυχές της ιστορίας της ΓΣΕΒΕΕ. Ταυτότητες, αιτήματα, αναπαραστάσεις στην τέχνη και τον πολιτισμό,’ ΙΜΕ/ΓΣΕΒΕΕ, Αθήνα, 2020, σελ. 18-35.

[3] Μία τέτοια διάσταση διακράτησε και η περυσινή βράβευση του Αιθίοπα πρωθυπουργού Άχμετ Άλι, για την συμβολή του στην υπογραφή της συμφωνίας θεσμοποιημένης  ειρήνης μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας. Οι επιλογές της Νορβηγικής Επιτροπής αποδίδουν στρατηγική ενίοτε έμφαση στην ειρηνική διαμεσολάβηση και διευθέτηση, στην επίλυση συγκρούσεων και στην δημιουργία συνθηκών κοινωνικής μέριμνας και φροντίδας, όπως δεικνύει η βράβευση του επισιτιστικού προγράμματος του ΟΗΕ. Εμμένοντας στο πρώτο σκέλος, θα επισημάνουμε πως αυτή ακριβώς η εστίαση σε πολιτικές εγκαθίδρυσης, προώθησης και εμβάθυνσης της ειρήνης, στάθηκε εμπόδιο στην αντίστοιχη βράβευση του πρώην  πρωθυπουργού της Ελλάδος, Αλέξη Τσίπρα και του πρωθυπουργού της Βόρειας Μακεδονίας, Ζόραν Ζάεφ για την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών.  Στην περίπτωση τους, ο πόλεμος ως κοινωνικοπολιτική συνθήκη και ένοπλη σύγκρουση μεταξύ κρατικών οντοτήτων, εξέλιπε, με την συμφωνία να εντάσσεται στη  χορεία της  δια-κρατικής συμφωνίας που δύναται να οδηγήσει στην περαιτέρω βελτίωση και εξέλιξη των διμερών σχέσεων με φόντο και τις διεργασίες στην περιοχή, δίχως όμως να είναι  συμφωνία εκεχειρίας και πολιτικής επίλυσης στρατιωτικής διένεξης.  Άλλωστε, θεωρούμε πως το ενδεχόμενο, ακόμη και στο πρόσφατο παρελθόν, στρατιωτικής σύγκρουσης Ελλάδας-Βόρειας Μακεδονίας, ήταν ιδιαίτερα χαμηλό.

[4] Βλέπε σχετικά, Esping-Gosta Andersen, ‘Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού της ευημερίας,’ Επιστημονική επιμέλεια-Πρόλογος: Πετμεζίδου Μαρία, ‘Από τη «χρυσή εποχή» στην εποχή της κρίσης,’ Μετάφραση: Γολέμη Άσπα, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2014, σελ. 21.

Σίμος Ανδρονίδης