Η Εκκλησία στην κοινωνία
Η Κοίμηση της Θεοτόκου που γιορτάζεται τον Δεκαπενταύγουστο είναι μια μεγάλη εορτή ολόκληρης της χριστιανοσύνης.
Αυτή, όπως και κάθε μεγάλη θρησκευτική εορτή, είναι και μια ευκαιρία όχι μόνο για τους πιστούς αλλά και για όλους όσοι δεν πιστεύουν ή αμφιβάλλουν για τα δόγματα της Εκκλησίας να αναστοχαστούν δημιουργικά για τον ρόλο της.
Ο αντικληρικαλισμός του 18ου αιώνα ήταν αναγκαίος τότε για να αμφισβητηθούν οι δύο αυθεντίες – Μοναρχία και Εκκλησία – που αρνούνταν την αυτονομία του ατόμου. Σήμερα όμως αυτός ζητεί απ’ αυτήν να κάνει πράγματα που δεν τα «επιτρέπει η φύση της».
Είναι παράλογο να ζητούμε από αυτήν να μην αντιτάσσεται στις αμβλώσεις, στα αντισυλληπτικά, στο διαζύγιο, στην ομοφυλοφιλία, είναι σαν της ζητούμε να αρνηθεί την ουσία της ύπαρξής της, σύμφωνα με την οποία δημιουργός της ανθρώπινης ζωής είναι μόνο ο Θεός και μόνον αυτός μπορεί να αποφασίζει γι’ αυτήν.
Εύλογα όμως μπορούμε την ίδια στιγμή να ζητούμε αυτή να καταδικάζει εκείνα τα κινήματα που κυρίως στις ΗΠΑ δολοφονούν ιατρούς και καίνε νοσοκομεία στα οποία γίνονται αμβλώσεις. Είναι επίσης εύλογο να ζητούμε από την Εκκλησία να εκφράζει ένα οικουμενικό και αντι-εθνικιστικό πνεύμα.
Ο οικουμενισμός και ο αντι-εθνικισμός είναι στη φύση της Εκκλησίας.Γι’ αυτό και όταν βλέπουμε τηλε-ιεράρχες, σπρωγμένους, είναι αλήθεια, και από μερικούς ερωτώντες με περίτεχνο εθνικιστικό τρόπο δημοσιογράφους, να επιδεικνύουν πολεμόχαρες διαθέσεις κατά των Τούρκων, κατά των «γυφτοσκοπιανών» και κατά των μεταναστών επειδή μοίρα κακή τούς έλαχε να μην είναι όλοι αυτοί Ελληνες, τότε πρέπει να ξέρουμε πως αυτοί αρνούνται την οικουμενικότητα της Εκκλησίας.
Από την άλλη, είναι λάθος και εκείνη η δήθεν φιλελεύθερη αντίληψη σύμφωνα με την οποία η πίστη αποτελεί μόνο ατομική πράξη. Μια τέτοια αντίληψη βγάζει την Εκκλησία από την κοινωνία, όχι από το κράτος και την πολιτική. Αν δόθηκαν μάχες για τον εξοστρακισμό της Εκκλησίας από το Κράτος και την πολιτική, και σωστά δόθηκαν, αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να εξοστρακίζεται η Εκκλησία και από την Κοινωνία.
Ο διαχωρισμός της Εκκλησίας από το Κράτος δεν πρέπει να συγχέεται με τον διαχωρισμό της Εκκλησίας από την Κοινωνία. Στην πρώτη περίπτωση ωφελούνται τόσο η Εκκλησία όσο και το Κράτος, στη δεύτερη βλάπτονται το ίδιο και οι δύο.
Η σχέση της Εκκλησίας με την Κοινωνία είναι μακρόχρονη και βαθιά. Οσο η Εκκλησία ακολουθούσε το δόγμα Αυγουστίνου, σύμφωνα με το οποίο η πίστη έλυνε το μεγάλο πρόβλημα του θανάτου και όχι της ζωής, ο διαχωρισμός της Ουράνιας Πολιτείας από την Επίγεια ήταν δεδομένος.
Οταν όμως με τον Ακινάτη η πίστη άρχισε να απαντά στο πρόβλημα της επίγειας ζωής, τότε η Εκκλησία ταυτίστηκε με την Επίγεια Πόλη.
Με τον Ακινάτη είναι ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστάσιος που βρίσκεται πάντα στην πρώτη γραμμή στον αγώνα για τους πτωχούς, οποιασδήποτε εθνικής καταγωγής και οποιασδήποτε πίστης.
Με τον Ακινάτη, και όχι τον Αυγουστίνο, είναι και ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος που ακολούθησε την πορεία του κινήματος «black lives matter», αρνούμενος να υποχωρήσει σε «ελληνικές» ρατσιστικές σειρήνες του «all lives matter», οι οποίες επικαλούμενες έναν δήθεν οικουμενισμό θητεύουν στον πιο βαθύ ρατσισμό.
Τέτοιας σημασίας – τηρουμένων των αναλογιών – είναι και η κίνηση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμου Β’ να αποδεχθεί την έκκληση του κράτους για την υποχρεωτική χρήση της μάσκας εντός των εκκλησιών.
Εδώ ο Αρχιεπίσκοπος υπηρέτησε την κοινωνική ανάγκη, και όχι το δόγμα, αν και πολλοί ιερείς δεν τον ακολουθούν.
Μια Εκκλησία στην Κοινωνία, για την Κοινωνία και με την Κοινωνία έχουν ανάγκη πιστοί, αγνωστικιστές και άθεοι. Ολοι οι άνθρωποι. Μια τέτοια Εκκλησία και όχι «σκοτεινούς» ιεράρχες έχει ανάγκη η κοινωνία των πολιτών.
Στις διαμεσολαβούμενες θρησκείες η πίστη δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς την Εκκλησία, αλλά και η Εκκλησία δεν μπορεί να υπάρχει, αν δεν ακούει τους παλμούς και τις αγωνίες της κοινωνίας.
Να γιατί, επαναλαμβάνω, είναι μεγάλο λάθος η θεώρηση της πίστης μόνο ως ατομικής πράξης.
Ποιος όμως ορίζει τι είναι ηθικό, ο Ορθός Λόγος ή η Εκκλησία; Η ατομική ηθική συμπεριφορά προϋποθέτει την ιδέα μιας ηθικής κοινότητας. Η ηθική ένωση πολλών ανθρώπων χρειάζεται μια δημόσια δέσμευση. Αυτή εκφράζεται από το Κράτος και τον Νόμο. Την ίδια όμως στιγμή και η Εκκλησία είναι μια ηθική κοινότητα.
Μόνο που η πρώτη κοινότητα, αυτή του Κράτους και του Νόμου, εκφράζει την αυτονομία του ατόμου και η δεύτερη, της Εκκλησίας, υποτάσσεται στην αυθεντία της θεϊκής Αποκάλυψης.
Ως είδος όλοι οι άνθρωποι υπακούνε στους κοσμικούς νόμους. Οσοι όμως πιστεύουν, με αυτή τους την ιδιότητα του πιστού, υπακούνε και στους νόμους του Θεού.
Η αντίφαση δεν είναι άλυτη. Στις Δημοκρατίες η «επάλληλη συναίνεση εύλογων, φιλοσοφικών και ηθικών δογμάτων» (Ρολς) σημαίνει πως κανένα από αυτά δεν απαγορεύεται, αλλά και κανένα δεν καθορίζει μονομερώς τι είναι Δίκαιο και τι Ηθικό.
Το κοσμικό κράτος οφείλει να προστατεύει το δικαίωμα κάθε «εύλογου δόγματος» και η Εκκλησία οφείλει να αποκλείει τις ακραίες φωνές ρατσισμού και εθνικισμού στις γραμμές της. Δυστυχώς πολλές φορές και οι δύο αποτυγχάνουν στην αποστολή τους.
Ο Γιώργος Σιακαντάρης
είναι δρ Κοινωνιολογίας
