Στην παγκόσμια ιστορία της λογοτεχνίας, πολλοί ήταν οι γιατροί που αφοσιώθηκαν στην τέχνη του λόγου, είτε ως πεζογράφοι είτε ως ποιητές. Μία τέτοια περίπτωση γιατρού χειρουργού και συγγραφέα, και μάλιστα πολυγραφότατου, είναι εκείνη του Γιώργου Σχορετσανίτη, Διευθυντή ΕΣΥ στην Κλινική Χειρουργικής Ογκολογίας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου.
Από το 2011 μέχρι και το 2017 ο κ. Σχορετσανίτης έχει εκδώσει 17 βιβλία, ιατρικά και λογοτεχνικά, έχει συμμετάσχει σε συλλογικό έργο και έχει υπογράψει ένα πλήθος άρθρων στον έντυπο, ηλεκτρονικό και περιοδικό τύπο της χώρας.
Αυτό που ξεχωρίζει στα βιβλία του, είναι η προσέγγιση προσώπων και πολιτισμών, αγνώστων στους περισσότερους από εμάς, και η διεισδυτική γραφή του με ένα ύφος που μοιάζει να έχει αποτυπωθεί στο χαρτί όχι με το μολύβι αλλά με το χειρουργικό νυστέρι.
Στη συνέντευξη αυτή, συζητάμε με τον κ. Γιώργο Σχορετσανίτη, για το έργο του, τη λογοτεχνία και την ιατρική, τα συγγραφικά του ερεθίσματα και τα ταξίδια του ανά τον κόσμο, καθώς επίσης και για την πόλη του Ηρακλείου, όπου ζει και δραστηριοποιείται.
Αφορμή για τη συνάντησή μας αυτή ήταν το βιβλίο σας για την νοτιοαμερικανίδα ποιήτρια Μάργκαρετ Γουώκερ. Το 2017 όμως εκδόσατε τέσσερα βιβλία. Μιλήστε μας για την πρόσφατη συγγραφική σας δραστηριότητα.
Πολλά βιβλία μου, τα πιο μεγάλα μου βιβλία, σχετίζονται με την ιατρική και έχουν εκδοθεί από τις Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις. Ηλεκτρονικά και έντυπα βιβλία μου υπάρχουν στον Οίκο 24 Γράμματα που διευθύνει ο φιλόλογος Γιώργος Δαμιανός, και συνεργάζομαι με τις εκδόσεις Οδός Πανός του ποιητή Γιώργου Χρονά. Το βιβλίο για τη Μάργκαρετ Γουώκερ ήταν το πρώτο στον συγκεκριμένο εκδοτικό οίκο και έχουν ακολουθήσει κι άλλα. Οι «Μικρές εξομολογήσεις στις αγωνίες της εποχής» έχει επίσης κυκλοφορήσει και περιλαμβάνει την αρθρογραφία μου στον τύπο και σε κάποιες ιστοσελίδες. Το τελευταίο μου είναι το «Βιετνάμ – Η γη των ατελείωτων ορυζόνων» που αναφέρεται φυσικά στο Βιετνάμ. Πρόκειται για ένα ταξιδιωτικό έργο που προέκυψε από την παραμονή μου για ένα μήνα στην περιοχή, όμως δεν είναι μόνο ένα βιβλίο καταγραφής ταξιδιωτικών εντυπώσεων.
Γνωρίζουμε ότι ταξιδεύετε συχνά. Τι σημαίνουν για σας τα ταξίδια;
Ταξιδεύω από την ηλικία των 17-18 ετών. Νομίζω ότι όλος αυτός ο όγκος των βιβλίων δεν θα γραφόντουσαν εάν δεν υπήρχε το βασικό ερέθισμα της φυγής. Τα ταξίδια είναι κάτι το πολύ σημαντικό για κάποιον ο οποίος γράφει. Είναι το βασικό του ερέθισμα για να γράψει. Μπορεί κάποιος να ταξιδέψει και να μην «δει» τίποτα. Να πάει στη Νέα Υόρκη ή στο Βιετνάμ για ένα μήνα και να μην «δει» τίποτα, και κάποιος άλλος να πάει κάπου για μια ώρα και να «δει» πάρα πολλά πράγματα. Εξαρτάται πόσο προετοιμασμένος είναι κανείς για μία τέτοια εμπειρία, πόσο δεκτικός είναι, πόσο έχει κατεβάσει τον ουδό του ερεθίσματος – για να μιλήσουμε με όρους φυσικής – στα πράγματα που παρατηρεί γύρω του. Τα πιο πολλά μου βιβλία είχαν ως ερέθισμα το ταξίδι. Όλοι οι συγγραφείς έχουν αναφερθεί στην έννοια του ταξιδιού και τι σήμαινε γι’ αυτούς. Οπωσδήποτε, ο ελληνικός χώρος έχει πολύ μεγάλη παράδοση στο θέμα αυτό, με πρώτο και καλύτερο τον Καζαντζάκη ή τον Ουράνη. Πολλοί λοιπόν λογοτέχνες ήταν συγγραφείς και ταξιδιωτικής λογοτεχνίας.
Πειραματιζόσασταν με τη συγγραφή από μικρός;
Οι γιατροί αναγκάζονται να γράφουν από μικροί γιατί γράφουν τις ιστορίες των ασθενών τους, υποχρεωτικά. Το ιστορικό του κάθε ασθενούς που μπαίνει στο νοσοκομείο, είναι ουσιαστικά μια μικρή περιγραφή. Ένας γιατρός λοιπόν εξοικειώνεται με το γράψιμο, με την ιστορία κάποιου άλλου. Συνεπώς από μικρή ηλικία, θέλοντας και μη έγραφα κι εγώ. Το να ασχολείται δηλαδή κάποιος με τον άρρωστο και τα προβλήματά του είναι ένα είδος προπαίδειας στα λογοτεχνικά μονοπάτια. Το κλασικό παράδειγμα είναι ο Άντον Τσέχοφ, ο οποίος ήταν και παθολόγος. Εκείνος βέβαια ασχολούνταν περισσότερο με τη λογοτεχνία παρά με την ιατρική. Έλεγε: «εμένα η ιατρική είναι η γυναίκα μου και η λογοτεχνία η ερωμένη μου. Όποτε τις νύχτες βαριέμαι τη μία πάω και κοιμάμαι με την άλλη». Κλασικό απόφθεγμα. Άρχισα να γράφω από μικρός με πολλά ερεθίσματα, και από τον χώρο του νοσοκομείου και από τις εμπειρίες μου στην Αθήνα και την Αγγλία.
Στην Αθήνα, γνώρισα σε νοσοκομείο, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, κορυφαίες προσωπικότητας των γραμμάτων και των τεχνών, όπως τον Ρίτσο ή τον Εγγονόπουλο, ως ασθενείς. Αντιλαμβάνεστε ότι ο ασθενής που νοσηλεύεται στο νοσοκομείο και κυρίως ασθενής με χειρουργικά προβλήματα, είναι ένας άνθρωπος η ψυχολογία του οποίου βρίσκεται στα άκρα. Σ’ αυτές τις συνθήκες του έντονου στρες φαίνεται ο άνθρωπος πως αντιδρά. Από αυτούς και πολλούς άλλους, έμαθα πολλά πράγματα και κυρίως γιατί πρέπει να γράφω. Έγραφα όλα αυτά τα χρόνια και σιγά – σιγά μαζεύτηκε ένας όγκος υλικού, είτε ιατρικού, είτε λογοτεχνικού και άρχισε να διαμορφώνεται. Οι γιατροί αναγκαστικά γράφουν άρθρα σε περιοδικά και βιβλία ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα. Αυτή η υποχρεωτική δραστηριότητα ήταν ένα είδος προπαίδειας για μένα. Φυσικά δεν έχει σχέσει η ιατρική με τη λογοτεχνία, όμως βαδίζουν σε ένα δρόμο παράλληλο, που το ένα βλέπει το άλλο.
Η ιατρική ως επαγγελματική επιλογή ήταν παιδικό σας όνειρο;
Η ιατρική ναι, ήταν όνειρο παιδικό. Βρισκόμαστε στη δεκαετία του ’70 στα Τρίκαλα όπου τέλειωσα το 2ο Γυμνάσιο Αρρένων. Ήταν τότε σχετικά δύσκολες οι πανελλήνιες εξετάσεις. Το πρακτικό τμήμα, όμως, που τέλειωσα εγώ, είχε μεγάλη επιτυχία γιατί από τους 16 του τμήματος, μπήκαμε όλοι στο Πανεπιστήμιο και μάλιστα με πολύ καλές θέσεις εισαγωγής. Φυσικά, αν δεν έμπαινα στην Ιατρική είχα ήδη δρομολογήσει τον εαυτό μου για να κάνω άλλα πράγματα. Θα πήγαινα στην Ύδρα στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων, το είχα αποφασίσει. Θα έκανα τρία χρόνια στη Σχολή και μετά θα έφευγα για ταξίδια. Ας μην έχει σχέση το ένα με το άλλο. Ήθελα απλά να φύγω από τον χώρο των Τρικάλων. Όχι ότι δεν είναι καλά τα Τρίκαλα, ίσα – ίσα το αντίθετο. Ήθελα να γνωρίσω νέα πράγματα, ήταν η νεανική διάθεση της φυγής.
Πως βρεθήκατε στην Κρήτη;
Μετά την Αθήνα και διάφορα νοσοκομεία στην Αγγλία, υπήρξε μια θέση σε νοσοκομείο εδώ στην Κρήτη και ήρθα για λόγους προσωπικούς.
Το αγαπάτε το Ηράκλειο;
Το Ηράκλειο είναι μία πόλη με πάρα πολλά ερεθίσματα, μία πόλη άκρως αποκρουστική και ταυτόχρονα άκρως ελκυστική. Ας μην κρυβόμαστε, είναι μια πόλη η οποία προσφέρει πάρα πολλά πράγματα στους κατοίκους της. Μέσα σε 10 λεπτά μπορείς να φύγεις από το κέντρο και να βρεθείς στην παραλία, να πας για μπάνιο ή να διασκεδάσεις όπου θέλεις. Αυτό δεν μπορεί εύκολα να το κάνει κανείς σε άλλες πόλεις, όπως η Αθήνα ή η Θεσσαλονίκη. Βρισκόμαστε πολύ κοντά σε πάρα πολλά πράγματα. Από την άλλη, υπάρχει ένα αλαλούμ στην πόλη, για το οποίο φταίνε άπαντες, πολίτες και πολιτικοί. Τι να πρωτοσχολιάσουμε, τους δρόμους, τα πεζοδρόμια, τις πλατείες; Η Πλατεία Ελευθερίας για παράδειγμα. Την είχα γνωρίσει το 1978 και ήταν μια καταπληκτική πλατεία. Ξαφνικά, έγινε μια πλατεία κιτς. Η δικαιολογία είναι ότι έγινε με διαγωνισμό που εγκρίθηκε. Αλλά και από αναπτυξιακή άποψη αν το δείτε, το Ηράκλειο είναι ένα μεγάλο μεσογειακό λιμάνι,με σπουδαίο συγκριτικό πλεονέκτημα. Υπάρχει το Πανεπιστήμιο, υπάρχει το ΙΤΕ που πρωτοπορεί στην Ελλάδα με ουκ ολίγες επιστημονικές επιτυχίες. Υπάρχει ακόμη το ΤΕΙ με τις πολυποίκιλες σχολές του και υπάρχει και ένα Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, που είναι από τα πρώτα στην Ελλάδα. Ας μην περιαυτολογήσω επειδή εργάζομαι για 25 χρόνια σ’ αυτό το νοσοκομείο, αλλά δεν είναι μόνο δική μου γνώμη αυτή. Είναι ένα από τα νοσοκομεία που στηρίζουν την υγεία στον ελληνικό χώρο. Oλόκληρη η υγεία, αυτή τη στιγμή, στηρίζεται σε 15 -17 νοσοκομεία στην Ελλάδα, και το ΠΑΓΝΗ είναι ένα από αυτά με πρωτιές σε πάρα πολλούς τομείς.
Μιλώντας για ανάπτυξη είναι και το ζήτημα του διεθνούς αεροδρομίου. Το Ηράκλειο χρειάζεται ένα αεροδρόμιο μεγάλο, όχι μέσα στην πόλη. Φυσικά το «Καζαντζάκης» μπορεί να παραμείνει κι αυτό και να εξυπηρετεί άλλες πτήσεις, αλλά ο χώρος της Κρήτης χρειάζεται ένα τρομακτικά μεγάλο αεροδρόμιο. Γι’ αυτό είμαι της άποψης ότι το αεροδρόμιο στο Καστέλι πρέπει να γίνει. Θεωρώ πως είναι ένα μεγάλο αβαντάζ για το Ηράκλειο που θα μετατραπεί σε μεσογειακό κόμβο μεταξύ Ευρώπης – Ασίας και Αφρικής κάτι το οποίο σήμερα παραβλέπουμε.
Μια που φτάσαμε να συζητάμε για τα μεγάλα προβλήματα του Ηρακλείου, και με δεδομένο ότι στο νοσοκομείο βλέπετε καθημερινά περιστατικά από τροχαία ατυχήματα, ποια είναι η άποψή σας γι’ αυτή τη μάστιγα της Κρήτης;
Είναι ζήτημα οδηγικής συμπεριφοράς, άρα προσωπικής κουλτούρας. Πράγματι, στο νοσοκομείο δεχόμαστε καθημερινά τραυματίες από τα τροχαία. Το συμπέρασμα μου είναι πως ό,τι και να γίνει δεν πρόκειται να βελτιωθεί η κατάσταση. Και ο ΒΟΑΚ να γίνει, και οι δρόμοι μέσα στο Ηράκλειο να γίνουν και φανάρια να μπούνε και κυκλικοί κόμβοι να κατασκευαστούν, θα συνεχίσουν να γίνονται ατυχήματα και δεν θα αλλάξει τίποτα αν δεν αλλάξει η νοοτροπία από μικρή ηλικία. Οι Κινέζοι λένε ότι αν θέλει κάποιος να βελτιώσει πράγματα πρέπει να αρχίσει τρεις γενιές πριν, δηλαδή πρέπει να αρχίσουμε από τώρα αν θέλουμε να δούμε βελτίωση σε 90 χρόνια. Και οι Κινέζοι ήταν άνθρωποι πολιτισμένοι.
Σας ελκύουν οι ξένοι πολιτισμοί;
Σαφέστατα, διότι μαθαίνει κανείς έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, βλέπει διαφορετικές κουλτούρες, διαφορετικό τρόπο συμπεριφέρεσθαι, διαφορετική προσέγγιση σε ορισμένα σοβαρά φιλοσοφικά θέματα. Αν πάει κανείς στο Βιετνάμ, ή στην Κίνα ή εκεί κάτω στην Άπω Ανατολή θα δει ας πούμε ότι δεν υπάρχει η οχλαγωγία και η φωνασκία. Εκεί δεν φωνάζει κανείς, διότι τέτοιες συμπεριφορές θεωρούνται δείγματα απολίτιστου ανθρώπου. Μάλιστα υπάρχουν ορισμένα αεροδρόμια στον κόσμο που αν φωνάξει κανείς πηγαίνει με αυτόφωρο στη φυλακή για 24 ώρες. Ξένους πολιτισμούς που γνώρισα, εκτός από εκείνον της Άπω Ανατολής είναι ο πολιτισμός της κεντρικής Ασίας, εκεί γύρω από το Ιράν, το Ουζμπεκιστάν, το Αζερμπαϊτζάν. Είναι καταπληκτικοί πολιτισμοί που δώσανε τόσα πράγματα στις επιστήμες, στη λογοτεχνία και τις τέχνες και ο μέσος Έλληνας δεν γνωρίζει. Λίγα από αυτά έχω γράψει στη «Γη της αιώνιας φωτιάς» το βιβλίο μου που αναφέρεται στο Αζερμπαϊτζάν. Κάποια στιγμή θα αναφερθώ και στο Ουζμπεκιστάν και σε άλλες χώρες.
Γιατί η Μάργκαρετ Γουώκερ είναι το «πιο διάσημο πρόσωπο που δεν ήξερε κανείς»;
Ήταν μια αμερικανίδα μαύρη ποιήτρια, η οποία έτυχε να είναι μαρξίστρια, αριστερής πολιτικής απόκρισης. Γεννήθηκε στον αμερικανικό νότο, μετακόμισε και σπούδασε στο Σικάγο όπως πολλοί μαύροι συγγραφείς, μουσικοί αλλά και εργάτες. Αφού σπούδασε επέστρεψε κάτω στα μέρη της γιατί αυτός ήταν ο τόπος που την τραβούσε. Ο αμερικανικός νότος είναι μια φοβερά ελκυστική περιοχή με τελείως διαφορετική κουλτούρα από τις πολιτείες του βορρά, βέβαια με τη μεγάλη μετανάστευση των μαύρων αρκετοί μείνανε στον βορρά και είναι αυτοί που βλέπουμε στις μεγάλες πόλεις να τσακώνονται και να σκοτώνονται από τους αστυνομικούς. Η Γουώκερ ενεπλάκη στα φεμινιστικά κινήματα, στα μαρξιστικά, στα μαύρα κινήματα, και δεν θέλησε να εκδώσει τα έργα της στους εκδοτικούς οίκους του βορρά. Επέλεξε να μείνει στον τόπο της και να διδάξει στο πανεπιστήμιο του νότου. Για ένα διάστημα, εκτός από τους κοινωνικούς αγώνες ασχολήθηκε και με την ποίηση. Στο βιβλίο, λοιπόν, αυτό υπάρχουν πολλά ποιήματά της που είναι μεταφρασμένα από μένα. Δεν υπάρχει τίποτα δικό της στον ελληνικό χώρο ούτε και στο διαδίκτυο. Στην ουσία είναι μια άγνωστη ποιήτρια για τους Έλληνες και τους Ευρωπαίους. Ακόμη όμως και στην Αμερική, δεν την ξέρουν αρκετοί, εξ ου και ο τίτλος «Το πιο διάσημο πρόσωπο που κανένας δεν ήξερε».
Συνέντευξη στην Ελίνα Φαρσάρη
