HomeΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΜελίνα Μερκούρη: 22 χρόνια χωρίς την αιώνια Ελληνίδα

Μελίνα Μερκούρη: 22 χρόνια χωρίς την αιώνια Ελληνίδα

Διαφήμιση
Διαφήμιση

Το πάθος της ξεχείλιζε. Από το θεατρικό σανίδι και το πλατό μιας κινηματογραφικής ταινίας, μέχρι τις διαμαρτυρίες στο δρόμο κρατώντας πλακάτ και στα πολιτικά σαλόνια μιλώντας με πολιτικούς. Είκοσι δύο χρόνια από το πέρασμα της Μελίνας Μερκούρη στην αιωνιότητα, το People φωτίζει τις σημαντικότερες στιγμές της.

Διέπρεψε σε ρόλους εμποτισμένους με πάθος και ενσάρκωσε χαρακτήρες που πάλευαν για την απελευθέρωσή τους από οποιασδήποτε μορφής δεσμούς. Μούσα του Ζυλ Ντασσέν, πήρε το κινηματογραφικό βάπτισμα του πυρός με νονό τον Μιχάλη Κακογιάννη, αφού νωρίτερα ήταν ο Κάρολος Κουν που στο πρόσωπό της είχε ανακαλύψει τη νέα του θεατρική πρωταγωνίστρια. Η εγγονή του –επί είκοσι χρόνια– δημάρχου Αθηναίων, Σπύρου Μερκούρη γοήτευε τους πάντες με την υποκριτική της δεινότητα και το φλογερό της ταμπεραμέντο.

melina

«Δεν θέλω ρεαλισμό, θέλω μαγεία…»

Σε μια επίδειξη νεανικής τρέλας, μία από τις πολλές, παντρεύεται εντελώς ξαφνικά τον Πάνο Χαροκόπο. Πληροφορεί με τηλεγράφημα την οικογένειά της πως «Γάμος ετελέσθη». Η αλήθεια είναι πως τελέστηκε μία εβδομάδα αργότερα από τη στιγμή που τους το έστειλε. Η διαφορά ηλικίας είναι χαοτική, εκείνη είναι μόλις 17 ετών. Εκείνος είναι ένας πάμπλουτος κτηματίας, ήδη παντρεμένος, που για να πάρει διαζύγιο δίνει μια ολόκληρη πολυκατοικία στη σύζυγό του. Ο όρος της για να τον παντρευτεί ήταν ο εξής ένας: Να της δώσει την υπογεγραμμένη άδεια να γραφτεί σε σχολή θεάτρου.

Είναι 1938, λίγο πριν κλείσει τα 18 της, όταν δίνει με επιτυχία εισαγωγικές εξετάσεις στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, απαγγέλλοντας Καρυωτάκη, μπροστά σε ένα μακρύ τραπέζι εξεταστών με επικεφαλής τους τον Αιμίλιο Βεάκη. Ο Δημήτρης Ροντήρης αναλαμβάνει καθηγητής της.

melina2

Το 1944 κάνει την παρθενική της εμφάνιση στο θεατρικό έργο του Αλέξη Σολομού Το Μονοπάτι της Λευτεριάς, δίπλα στον εφηβικό της έρωτα, Γιώργο Παππά. «Το μόνο ενδιαφέρον σημείο της παράστασης ήταν η πρώτη εμφάνιση στη σκηνή της κυρίας Μελίνας Μερκούρη» γράφει ο κριτικός Άλκης Θρύλος στην εφημερίδα Νέα Εστία.

Ένα χρόνο αργότερα αποσπά νέους διθυράμβους, όταν ερμηνεύει τον πρώτο της πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο Το Πένθος Ταιριάζει στην Ηλέκτρα του Ευγένιου Ο’Νιλ. Το 1949 είναι μια χρονιά-σταθμός για την καριέρα της, αφού πρωταγωνιστεί στο Λεωφορείον ο Πόθος του Τενεσί Ουίλιαμς και γίνεται η πρώτη «Μπλανς Ντιμπουά» στην Ελλάδα. Η επιτυχία του έργου είναι τεράστια. Την παράσταση σκηνοθετεί ο Κάρολος Κουν, ιδρυτής του Θεάτρου Τέχνης. Ο Δημήτρης Ροντήρης, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, επισκέπτεται το λίκνο του αντίπαλου δέους και καταχειροκροτεί τη μαθήτριά του. «Δεν κράτησε απλώς με άνεση το ρόλο της Μπλανς, αλλά επέτυχε μια δραματική δημιουργία, που δικαιολογεί ειλικρινή θλίψη για την αποχώρησή της από το Εθνικό Θέατρο» γράφει ο Αχιλλέας Μαμάκης, καλλιτεχνικός συντάκτης της εποχής. Για τις ανάγκες της παράστασης, ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Νίκος Γκάτσος γράφουν το αριστουργηματικό «Χάρτινο το φεγγαράκι», που ερμηνεύει πρώτη εκείνη.

«Στέλλα, φύγε!»

Στα 35 της, η Μελίνα παίρνει το βάπτισμα του πυρός στον κινηματογράφο, πρωταγωνιστώντας στην ταινία Στέλλα. Το σενάριο είναι βασισμένο στο θεατρικό Η Στέλλα με τα Κόκκινα Γάντια, που έγινε κατευθείαν ταινία, πριν προλάβει να ανέβει στο θέατρο, καθώς ο σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης δεν μπορούσε να αφήσει ανεκμετάλλευτη τη «ζωντανή θύελλα» που έλεγε ότι έβλεπε στο πρόσωπο της Μελίνας. «Ο χαρακτήρας της ηρωίδας είχε σαν πρώτη ύλη τον έντονο ψυχισμό και την ορμή της ίδιας της Μελίνας» θα ομολογήσει εκ των υστέρων και ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, που είδε στη νεαρή ηθοποιό, με τα κοντά, αγορίστικα μαλλιά, την «πιο χειραφετημένη γυναίκα στην Ελλάδα».

melina3

Στον Τύπο εκφράζονται επιφυλάξεις για το τολμηρό θέμα της ταινίας, αλλά όλοι εξαίρουν την ερμηνεία της. «Στον τομέα της ερμηνείας, η ταινία είναι μια σχεδόν ολοκληρωτική επιτυχία» γράφει ο Μάριος Πλωρίτης στην εφημερίδα Ελευθερία.

Στο εξωτερικό, η ταινία κερδίζει τη Χρυσή Σφαίρα στην κατηγορία Καλύτερη Ξενόγλωσση και εκπροσωπεί επίσημα την Ελλάδα στο Φεστιβάλ των Κανών. Εκεί είναι που η Μελίνα θα γνωρίσει πρώτη φορά από κοντά τον Ζυλ Ντασσέν, μετέπειτα σύντροφο της ζωής της. Ήταν η πρώτη και η τελευταία ταινία στην οποία η Μελίνα θα μιλούσε μόνο ελληνικά.

Στις 18 Οκτωβρίου 1960 κάνει πρεμιέρα στο Plaza Theatre της Νέας Υόρκης η ταινία Ποτέ την Κυριακή. Η επιτυχία της είναι συγκλονιστική. Στη Νέα Υόρκη παίζεται για 25 συνεχείς εβδομάδες, κατακτώντας τη 19η θέση στο αμερικανικό box office του 1960. 4 εκατομμύρια δολάρια εισπράξεις στην Αμερική και περίπου 15 εκατομμύρια παγκοσμίως!

«Την επιτυχία πουθενά δεν την αισθάνεσαι όπως στην Αμερική. Περνούσα από τα μαγαζιά και όλα έπαιζαν τα “Παιδιά του Πειραιά”. Παντού άκουγα τη φωνή μου. Ήταν μια παράκρουση» θα δηλώσει αργότερα η Μελίνα.

Στα Όσκαρ του 1961, η ταινία είναι υποψήφια σε πέντε κατηγορίες (Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Α’ Γυναικείου Ρόλου, Τραγουδιού και Κοστουμιών), κερδίζοντας σε αυτήν του τραγουδιού με τα «Παιδιά του Πειραιά» του Μάνου Χατζιδάκι.

Η Μελίνα έχει πλέον καθιερωθεί. Ακολουθούν η Φαίδρα (1962), με συμπρωταγωνιστή της τον Άντονι Πέρκινς («είναι υπέροχος συνεργάτης και μου έμαθε να είμαι μέσα στο φως – γιατί εγώ κι εκεί ήμουν πολύ αναρχική. Δεν καθόμουν για το γκρο πλαν!») και το Τοπ Καπί (1964), που κάνει εισπράξεις 7 εκατομμυρίων δολαρίων. «Τα διαμάντια μπορεί να είναι ο καλύτερος φίλος της γυναίκας, αλλά τα σμαράγδια, τα οποία είναι πιο σπάνια και πιο ακριβά, μπορούν να τη συναρπάσουν. Ειδικά αν πρόκειται για τη Μελίνα Μερκούρη, με τις αστραφτερές ανταύγειες στα όμορφα μάτια της» σχολιάζει η Chicago Tribune.

melina4

«“Ελευθερία ή θάνατος” το λάβαρό μας γράφει…»

Το 1968, την ίδια στιγμή που θριαμβεύει στο Μπρόντγουεϊ με το Ποτέ την Κυριακή, η Μελίνα ακούει τη φωνή της συνείδησής της και αφοσιώνεται στον αντιδικτατορικό αγώνα.

Μέχρι και την τελευταία εμφάνισή της, μετά το πέσιμο της αυλαίας, τραγουδά τον «Ζορμπά» του Μίκη Θεοδωράκη και μιλάει εναντίον της Χούντας. Οι απειλές για τη ζωή της γίνονται καθημερινότητα. Το FBI υποχρεώνεται να την προστατεύει κατά τη διάρκεια των παραστάσεων και να τη συνοδεύει στη μετακίνησή της από και προς το θέατρο Μαρκ Χέλινγκερ.

Οι κυρώσεις εναντίον της από την Αθήνα πέφτουν σαν βροχή. Το συσταθέν από τη δικτατορία Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών τη διαγράφει από τα μητρώα του. Το Ελληνικό Επιμελητήριο Τουρισμού την ανακηρύσσει εχθρό του ελληνικού τουρισμού. Η Χούντα τής αφαιρεί την ελληνική υπηκοότητα και δημεύει την περιουσία της στην Ελλάδα. Η απάντησή της στην αφαίρεση της ιθαγένειας περνάει στην ιστορία: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα. Ο Παττακός γεννήθηκε φασίστας και θα πεθάνει φασίστας. Αν θέλει να με κάνει Ζαν ντ’Αρκ, είναι δικαίωμά του».

Ξεκινά περιοδεία κατά της Χούντας στην Ευρώπη, με πρώτο σταθμό το Λονδίνο, όπου μιλά στην πλατεία Τραφάλγκαρ στις 21 Απριλίου. Ακολουθούν το Όσλο, η Στοκχόλμη, το Ελσίνκι, το Βερολίνο, το Στρασβούργο, το Ντίσελντορφ, το Άμστερνταμ, οι Βριξέλες και το Παρίσι.

Στις 7 Μαρτίου 1969 στο Θέατρο της Γένοβας, όπου θα μιλούσε, ανακαλύπτεται –ευτυχώς εγκαίρως– βόμβα που σκόπευε να τη σκοτώσει, αδιαφορώντας για τις «παράπλευρες απώλειες» στους θεατές. Λίγους μήνες αργότερα, κάτι παρόμοιο συμβαίνει στο Βέλγιο.

Το 1971 κυκλοφορεί η αυτοβιογραφία της, με τίτλο Γεννήθηκα Ελληνίδα. Τα έσοδα από τις πωλήσεις της διατίθενται στον αντιδικτατορικό αγώνα. Η Μελίνα ξεκινάει το βιβλίο της με τη φράση: «Εκείνο που αγαπώ περισσότερο στον κόσμο είναι η Ελλάδα…». Η Χούντα τής απαγορεύει την είσοδο στη χώρα. Η χρόνια απουσία της από τα πάτρια εδάφη τής προκαλεί θλίψη. «Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς την Ελλάδα. Νομίζω ότι η μεγαλύτερη θυσία που έκανα στη ζωή μου ως άνθρωπος είναι ότι κατάφερα να μείνω εξορία 7,5 ολόκληρα χρόνια» θα δηλώσει χρόνια αργότερα. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια, ταξιδεύει στα παράλια της Τουρκίας και περιμένει τα πλοία που πηγαινοέρχονται από τη Σάμο, για να μάθει νέα από την πατρίδα. Η κίνησή της αυτή περιγράφεται στο γαλλικό τραγούδι «Les Bateaux de Samos» («Τα πλοία από τη Σάμο»), που ηχογραφεί στο Παρίσι το 1972.

melina5

«Η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας…»

Με πρόταση του Ανδρέα Παπανδρέου πολιτεύεται στον Πειραιά και όχι στην Αθήνα. Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ δεν ξεχνά πως εκείνη έχει κάνει γνωστό παγκοσμίως το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας τραγουδώντας τα «Παιδιά του Πειραιά». Το 1977, η Μελίνα εκλέγεται βουλευτής στη Β’ Πειραιά. Ο σκηνοθέτης Φράνκο Τζεφιρέλι τής προσφέρει 300.000 δολάρια για να παίξει στην ταινία Φιλουμένα Μαρτουράνο, αλλά εκείνη αρνείται. «Έχω κάνει ένα συμβόλαιο με τους 14.000 ανθρώπους που με ψήφισαν να τους υπηρετήσω» του απαντά.

Το 1981, με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, αναλαμβάνει το υπουργείο Πολιτισμού και γίνεται η εξαίρεση στους δεκάδες ανασχηματισμούς, παραμένοντας αμετακίνητη στη θέση της.

Ετοιμόλογη και ατακαδόρα, δεν χάνει την ευκαιρία να «στριμώξει» μπροστά στις κάμερες τον τότε διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου, Ντέιβιντ Γουίλσον, για να συναινέσει στην επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα.

Όλα έχουν ξεκινήσει με δική της πρωτοβουλία, το 1982, όταν, ως υπουργός Πολιτισμού, προβάλλει το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης στη Γενική Διάσκεψη του Εκπαιδευτικού, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών.

«Η βασική βιομηχανία της Ελλάδας, η πιο μεγάλη, είναι η τέχνη, ο πολιτισμός» υπογραμμίζει στις συνεντεύξεις της.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, υλοποιείται η πρότασή της για έναν νέο ευρωπαϊκό πολιτιστικό θεσμό ‒ το 1985, η Αθήνα γίνεται η πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Μεταξύ άλλων δεκάδων ευρωπαϊκών πόλεων, ακολουθούν η Θεσσαλονίκη (το 1997) και η Πάτρα (το 2006).

«Να με θυμάσαι και να μ’ αγαπάς…»

Είναι 1988 όταν τη χτυπά ο καρκίνος στο θώρακα. Οι γιατροί τής δίνουν δώδεκα μήνες ζωής, αλλά εκείνη θα ζήσει έξι χρόνια. «Η μόνη μου χαρά που αρρώστησα είναι ότι θα πεθάνω πριν από τον Ντασέν» εξομολογείται στη στενή της φίλη και συνεργάτιδα Εμμανουέλα Παυλίδου. Θα ελαττώσει το τσιγάρο, συνήθεια που ξεκίνησε στα 11 χρόνια της, αλλά δεν θα το κόψει. «Δεν πρέπει να καπνίζω, το ξέρω. Αλλά αν δεν καπνίσω καθόλου, θα είμαι άρρωστη. Το τελευταίο πράγμα που είναι κέφι, που είναι ηδονή, που μου θυμίζει τα νιάτα μου, φλερτ, μουσικές, vacances, ωραία δέντρα, είναι το τσιγάρο» θα δηλώσει δύο χρόνια πριν «φύγει».

Στο τελευταίο της ταξίδι για το νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, το Φεβρουάριο του 1994, θα ντυθεί στα γαλανόλευκα χρώματα της Ελλάδας. Εκεί θα αφήσει την τελευταία της πνοή στις 6 Μαρτίου, αντιστρέφοντας τον τίτλο της μεγαλύτερης κινηματογραφικής επιτυχίας της.

Προς το τέλος της ζωής της, η Μελίνα εκμυστηρεύεται στους οικείους της πως θέλει να ταφεί ντυμένη με το κόκκινο φουστάνι που φορούσε σε όλη τη διάρκεια του αντιδικτατορικού αγώνα, όταν «όργωνε» την Ευρώπη. Το φουστάνι τοποθετείται τελικά στο φέρετρό της, δίπλα στη σορό της. Στο μνήμα της χαράζεται η φράση «Γεννήθηκε Ελληνίδα, Πέθανε Ελληνίδα», από τη μνημειώδη απάντησή της στους συνταγματάρχες.

«Σαν θα γυρίσω στην πατρίδα, θέλω πολύ κόσμο στο αεροδρόμιο να με περιμένει» είχε εκμυστηρευτεί λίγο πριν «φύγει». Η επιθυμία της θα εκπληρωθεί στο ακέραιο. Η κηδεία της πραγματοποιείται με τιμές αρχηγού κράτους – η μοναδική μέχρι σήμερα Ελληνίδα που κηδεύεται με αυτό τον τρόπο. Τα θέατρα και τα καταστήματα στο Μπρόντγουεϊ παραμένουν κλειστά για να την τιμήσουν.

«Ήσουν, είσαι το φως της Ελλάδας. Γυναίκα φλόγα, γυναίκα λάβαρο, γυναίκα έμβλημα, γυναίκα φάρος, γυναίκα γυναίκα» ανέφερε ο υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας Ζακ Λανγκ, σε ένα συγκλονιστικό επικήδειο.

Οι περισσότεροι απλοί άνθρωποι περίμεναν ώρες μέσα στη βροχή για να της αφήσουν ένα πακέτο τσιγάρα απ’ αυτά που κάπνιζε. «Ώρα καλή, Μελίνα μας, και στου ουρανού το θρόνο, Ελγίνεια να μην ξαναβρείς, μα Παρθενώνες μόνο» ακούστηκε η φωνή ενός ανώνυμου θαυμαστή κατά τη διάρκεια της ταφής της.

«Στον Παράδεισο θα μπορώ να κυκλοφορώ ξυπόλυτη; Θα μπορώ να τρέχω πάνω-κάτω χωρίς να κινδυνεύω να πατήσω κανένα καρφί;» είχε αναρωτηθεί η ίδια λίγο πριν «φύγει».

Ο Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών όρισε ως παγκόσμια Ημέρα Πολιτισμού την ημέρα του θανάτου της, 6η Μαρτίου.

Protothema.gr

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Διαφήμιση
Διαφήμιση