H Οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Αθήνα – 80 χρόνια μετά
15 Σεπτεμβρίου 1921: ο Ελευθέριος Βενιζέλος, 57 ετών, παντρεύεται (σε δεύτερο γάμο) την κατά μία δεκαετία νεότερή του Ελενα Σκυλίτση. Κόρη πλούσιας οικογένειας από τη Χίο, μεγαλωμένη στο Λονδίνο, πολύγλωσση και μορφωμένη, η Ελενα ονειρεύεται ένα ζεστό σπιτικό, για να ζήσει με τον άντρα που αγαπά. (Αλλωστε μέχρι τότε εκείνος δικό του σπίτι δεν έχει στην Αθήνα. Φιλοξενείται σε σπίτια φίλων ή μένει σε ξενοδοχεία.) Το 1928 αγοράζει από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας ένα μεγάλο οικόπεδο στη συμβολή της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας με την οδό Λουκιανού.
Η τοποθεσία είναι υπέροχη, με θέα προς τον Υμηττό αλλά και προς τη θάλασσα (πλέον την κρύβει το Πολεμικό Μουσείο). Tον σχεδιασμό της κατοικίας αναλαμβάνει ο Αναστάσιος Μεταξάς, που είναι εκφραστής του νεοελληνικού ρυθμού και πολλά εμβληματικά κτίρια της Αθήνας φέρουν την υπογραφή του: το Αιγινήτειο Νοσοκομείο, η έπαυλη Μέρλιν (σημερινή γαλλική πρεσβεία), το Οικονομικό Πανεπιστήμιο στην οδό Πατησίων, το μέγαρο Χαροκόπου (σημερινό Μουσείο Μπενάκη), μεταξύ άλλων. Είναι όμως και αντιβενιζελικός! (Μάλιστα, το 1918 είχε φυλακιστεί για τα φιλοβασιλικά του αισθήματα.)
Ομως, από τις πρώτες συζητήσεις του Μεταξά με την πελάτισσά του μέχρι να αρχίσει η ανέγερση της οικίας, πολλά αλλάζουν. «Ηθελα το σπίτι να είναι μικρό, αλλά μου υπέδειξαν πως έπρεπε να είναι μεγάλο, ώστε να μπορούν να συγκεντρώνονται όλοι οι φίλοι και οπαδοί του προέδρου», αποκαλύπτει η Ελενα στα απομνημονεύματά της που έχουν τίτλο «Στη σκιά του Βενιζέλου» («A l’ ombre de Veniselos»). Πράγματι, οι ανάγκες του συζύγου της (ήδη επτά φορές πρωθυπουργού) είναι διαφορετικές από αυτό που εκείνη έχει στο μυαλό της. Ετσι, ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει ένα αρχοντικό με τεράστιες αίθουσες υποδοχής και χορού, σαλόνια, γραφεία και εκείνη διαθέτει περίπου 100.000 λίρες (ποσό αστρονομικό για την εποχή) για την κατασκευή του.
Καθετί είναι προσεγμένο στη λεπτομέρειά του. Τα πατώματα, δρύινα ή παρκέ, άριστης ποιότητας. Η βιβλιοθήκη φτιαγμένη από την επιπλοποιία Φιλιππάκη. Οι σιδηροκατασκευές του οίκου Στριμινέα. Η κεντρική θέρμανση από την Ελβετία. Τα είδη υγιεινής από τη Γερμανία. Τα δύο φύλλα της μεγάλης μπρούντζινης εξώπορτας κατασκευασμένα στο Λίβερπουλ. Ο κήπος και η βεράντα σχεδιάζονται από Βρετανούς διαρρυθμιστές κήπων υπό την επίβλεψη της ιδιοκτήτριας, που επιλέγει πορτοκαλιές, λεμονιές, κουτσουπιές, βερικοκιές, αμυγδαλιές, μπουκαμβίλιες και πολλά λουλούδια.
Το φροντίζει πολύ το νέο της σπίτι η Ελενα Βενιζέλου. Αλλά δεν το αγαπά. Στα απομνημονεύματά της γράφει ότι, ενώ σύμφωνα με το έθιμο ένας κόκορας έπρεπε να σφαχτεί για να είναι γερό το οικοδόμημα, ο Βενιζέλος ήταν αντίθετος με αυτή την πρακτική, την οποία θεωρούσε βάρβαρη. Αλλά η δεισιδαιμονία αποδείχθηκε πολύ δυνατή και το έθιμο τηρήθηκε στα κρυφά… «Σαν να είχαμε ένα προαίσθημα για το τι επρόκειτο να συμβεί και για το πόσο σύντομο χρονικό διάστημα θα μας στέγαζε το σπίτι, κανείς από τους δυο μας δεν ένιωσε την ευχαρίστηση που συνήθως προκαλεί η εγκατάσταση κάτω από μια καινούργια στέγη. Τα δωμάτια ήταν πολύ μεγάλα και ήταν δύσκολο να επιπλωθούν και τίποτα δεν έμοιαζε λιγότερο με σπιτικό από εκείνον τον τεράστιο προθάλαμο, τα σαλόνια και τα γραφεία όπου πηγαινοέρχονταν φίλοι και οπαδοί…»
Το κτίριο ολοκληρώνεται το 1932, σε μια εποχή που σηματοδοτεί, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τη στροφή της αρχιτεκτονικής από τον περίτεχνο κλασικισμό στον μοντερνισμό. Αλλά το κακό προαίσθημα του ζευγαριού βγαίνει αληθινό. Την ίδια χρονιά ο Ελευθέριος Βενιζέλος χάνει τις εκλογές. Το 1933 γίνεται δολοφονική απόπειρα εναντίον του. Ακολουθεί το αποτυχημένο κίνημα του 1935, οπότε αναγκάζεται να καταφύγει στο Παρίσι. Εκεί, στις 18 Μαρτίου 1936, αφήνει την τελευταία του πνοή. Η σορός του μεταφέρεται σιδηροδρομικώς στο Μπρίντιζι και από εκεί με πλοίο στα Χανιά, όπου και ενταφιάζεται.
Η χήρα του, επιστρέφοντας από την Κρήτη στην Αθήνα, βρίσκει το προαύλιο του αρχοντικού γεμάτο λουλούδια, φόρο τιμής σ’ εκείνον. Δεν αντέχει να μείνει εκεί. Αποφασίζει να το πουλήσει. Κάποιοι συνεργάτες του Βενιζέλου προσπαθούν να την κάνουν να αλλάξει γνώμη, με το επιχείρημα πως το σπίτι θα μπορούσε να στεγάσει το αρχείο και τη βιβλιοθήκη του και να λειτουργεί ως μουσείο. Εκείνη είναι αμετάπειστη. Σε λιγότερο από έναν μήνα η οικία Βενιζέλου έχει περάσει στην ιδιοκτησία της βρετανικής κυβέρνησης έναντι 50.000 λιρών. Στην απόφασή της λέγεται πως την επηρέασε η στενή της φίλη, ελληνικής καταγωγής Λαίδη Κρόσφιλντ, σύζυγος του σερ Αρθουρ Κρόσφιλντ, του φιλελεύθερου «βασιλιά του σαπουνιού» από το Λανκσάιρ. Τα περισσότερα έπιπλα πωλούνται επίσης. Τα βιβλία του Βενιζέλου στέλνονται στη Χαλέπα. Στον νέο ένοικο, τον Βρετανό πρέσβη Σίντνεϊ Ουότερλο, η Ελενα κάνει ένα πολύ ακριβό δώρο: το θωρακισμένο αυτοκίνητο του συζύγου της, μάρκας Πακάρ. Το συμβόλαιο έχει ημερομηνία 30 Σεπτεμβρίου 1936. Η οικογένεια του διπλωμάτη περνάει το κατώφλι του σπιτιού την 1η Οκτωβρίου. Δύο χρόνια μετά, η Ελενα Βενιζέλου φεύγει για το Παρίσι – για τη δική της αυτοεξορία…
Πολύ νερό κύλησε στο αυλάκι της Ιστορίας από τότε. Είκοσι ένας πρέσβεις έχουν ήδη περάσει το κατώφλι του αρχοντικού, που άλλαξε κι αυτό πολύ, όπως και η πόλη που το… περιβάλλει. Τα περισσότερα έπιπλα και άλλα αντικείμενα από όσα βλέπει η σημερινός επισκέπτης έχουν έρθει από τη Βρετανία – όπως οι δερμάτινες καρέκλες, τα πορσελάνινα σερβίτσια και τα μαχαιροπίρουνα με τα αρχικά ER (Elizabeth Regina). Μόνο οι πολυέλαιοι είναι εκείνοι που είχε διαλέξει η Ελενα Βενιζέλου. Τα κύρια χαρακτηριστικά στο εσωτερικό του παραμένουν ίδια (διαζώματα, μετόπες, κλασικά διακοσμητικά μοτίβα), αν και κατά καιρούς οι κύριοι -και κυρίως οι κυρίες- του σπιτιού έβαλαν τη δική τους πινελιά. Κυριολεκτικά. Κάποια σύζυγος είχε βάψει μπορντό τους τοίχους των σαλονιών και ολοκλήρωσε τη μεταμόρφωσή τους με κυπαρισσί κουρτίνες. Κάποια άλλη αποφάσισε να κλείσει τα παράθυρα πάνω από το τζάκι, από τα οποία έμπαινε φως από το πίσω μέρος του κτιρίου. Το πιάνο έχει αλλάξει πολλές θέσεις, ανάλογα με το πόσο φιλόμουσος ήταν ο εκάστοτε πρέσβης. Ο σερ Μάικλ Λιουέλιν Σμιθ το είχε στο δεύτερο σαλόνι, για να μπορεί να παίζει στο lunch break. O σερ Ντέιβιντ Μάντεν είχε φέρει μαζί του από την Κύπρο, όπου επίσης είχε διατελέσει πρέσβης, τα αγαπημένα του ζωάκια: 12 γάτες, 3 σκύλους, ακόμα και χελώνες (οι τελευταίες σήμερα φιλοξενούνται στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο). Οι κατσίκες και οι κότες που είχε στην πρεσβεία της Λευκωσίας, καλώς ή κακώς, δεν… ξενιτεύτηκαν. Σε γενικές γραμμές, πάντως, οι αλλαγές έχουν να κάνουν και με άλλους παράγοντες, εκτός από την αισθητική των ενοίκων, όπως τον προϋπολογισμό, την τήρηση των μέτρων ασφαλείας και το καθεστώς στο οποίο υπάγεται το κτίριο ως διατηρητέο: ακόμα και για να τοποθετηθεί ηλιακός θερμοσίφωνας έπρεπε να εκδοθεί σχετική άδεια.
Τεράστιο σπίτι, αλλά «συμπαγές»
«Ολα καλά; Μπράβο, μπράβο!» Ο Βρετανός πρέσβης Τζον Κίτμερ δείχνει απροσποίητα τη χαρά του που μας βλέπει. «Τα ελληνικά σας βελτιώνονται ολοένα και περισσότερο κάθε φορά που σας συναντώ», σχολιάζω. «Ανάλογα με τη διάθεσή μου», λέει εκείνος.
Το πρώτο πράγμα που έκανε ο σημερινός πρέσβης μόλις εγκαταστάθηκε στο πανέμορφο νεοκλασικό, τον Ιανουάριο του 2013, ήταν να στείλει επιστολή στο Ιδρυμα Βενιζέλου, στη Χαλέπα, ζητώντας ένα πορτρέτο της Ελενας Βενιζέλου. «Δεν υπάρχει σε κανένα σημείο η μορφή της γυναίκας που έχτισε αυτό το σπίτι», εξηγούσε τότε. Σήμερα, όποιος περάσει το κατώφλι της οικίας Βενιζέλου και βρεθεί στη βάση της σκάλας, αν στρέψει το βλέμμα του αριστερά, θα αντικρίσει το αγέρωχο βλέμμα της πρώτης οικοδέσποινας σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία. Δίπλα της, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, επίσης σε ασπρόμαυρο πορτρέτο.
«Είχα διαβάσει πολλά για την ιστορία του σπιτιού πριν έρθω», συνεχίζει ο κ. Κίτμερ. «Αλλά και πάλι, ήταν περίεργη εμπειρία. Από το μικρό σπίτι μου στο Νότιο Λονδίνο, με τρία υπνοδωμάτια και μια μικροσκοπική κουζίνα, βρέθηκα σε ένα αρχοντικό. Ξυπνούσα το πρωί και σκεφτόμουν: σ’ αυτό το δωμάτιο κοιμόταν ο Βενιζέλος! Αλλά γρήγορα συνήθισα. Είναι τεράστιο μεν το σπίτι, αλλά με ωραία ατμόσφαιρα και “συμπαγές”. Δεν είναι τυχαίο ότι, αν και έχουμε το δικό μας διαμέρισμα στον επάνω όροφο, χρησιμοποιούμε όλους τους χώρους, αισθανόμαστε άνετα παντού. Γι’ αυτό και τον Δεκέμβριο, που θα λήξει η θητεία μου και θα επιστρέψω στο λονδρέζικο σπίτι μου, μάλλον θα χρειαστώ ξανά χρόνο προσαρμογής. Θα είναι μεγάλη αλλαγή».
«Μεγάλη αλλαγή θα είναι και για την Μπες», του λέω. Μπες είναι η σκυλίτσα του Τζον Κίτμερ και του συντρόφου του Ντέιβιντ Μπέιτς. «Και για την Ανι», συμπληρώνει. Ποια είναι η Ανι; «Ενα δεύτερο σκυλάκι ίδιας ράτσας που μόλις πήραμε, από την ίδια εκτροφέα της Ανατολικής Αττική..» Δηλαδή θα φύγει από την Ελλάδα με δύο τετράποδα… ελληνόπουλα; «Ετσι, έτσι!» συμφωνεί γελώντας.
Ξέρατε ότι…
Ολα τα μέλη της βρετανικής βασιλικής οικογένειας έχουν μείνει στο κτίριο, εκτός από τη βασίλισσα Ελισάβετ και τον σύζυγό της Φίλιππο, μια και δεν έχουν πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη στη χώρα μας.
Στις διάφορες εκδηλώσεις που έχουν πραγματοποιηθεί μόνο την περασμένη δεκαετία έχουν παρευρεθεί περισσότεροι από 100.000 καλεσμένοι.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ελληνες επικριτές της βρετανικής πολιτικής συχνά αποκαλούσαν το κτίριο «ροδοκόκκινη θλίψη» λόγω του χρώματος των εξωτερικών τοίχων (ήταν ροδί).
Μέχρι το 2002, η βρετανική πρεσβευτική κατοικία διέθετε και τις υπηρεσίες μπάτλερ.
Το μεγαλύτερο καθιστό δείπνο που έχει γίνει εδώ ήταν για 200 άτομα.
Ο εκάστοτε σεφ και η μπριγάδα του διαθέτουν καταλόγους με τις γαστρονομικές προτιμήσεις σημαντικών εκπροσώπων της ελληνικής πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται μάλιστα σε όσα (για ιατρικούς ή άλλους λόγους) αποφεύγουν. Για παράδειγμα, δίπλα στο όνομα πρώην αρχηγού μεγάλου πολιτικού κόμματος θα διαβάσει κανείς τη σημείωση «όχι γαρίδες»…
Μια σπουδαία συλλογή έργων τέχνης
Από τη συλλογή έργων τέχνης τα οποία βρίσκονται στην πρεσβευτική κατοικία και αφηγούνται την ιστορία των ελληνοβρετανικών σχέσεων, ο Τζον Κίτμερ αγαπάει ιδιαίτερα:
Το πορτρέτο του Λόρδου Βύρωνα από τον Τόμας Φίλιπς, ένα από τα πιο διάσημα πορτρέτα του 19ου αιώνα. «Ο ίδιος ο Βύρωνας δεν είχε χρήματα για να το αγοράσει και το αγόρασε η πεθερά του, η οποία το κληροδότησε στην εγγονή της. Πέντε γενιές μετά, δημοπρατήθηκε και πέρασε στην ιδιοκτησία της βρετανικής κυβέρνησης».
Τις ακουαρέλες του Εντουαρντ Λίαρ (1812-1888), που έζησε επί χρόνια στην Κέρκυρα και στην Κρήτη και ζωγράφισε πολλά ελληνικά τοπία (από τον Αθω, τη Νεμέα και τη Φιγαλεία μέχρι την Αγία Λαύρα). «Ηταν πρωτοπόρος, πολύ μπροστά από την εποχή του. Αλλαξε τον τρόπο που οι Βρετανοί καλλιτέχνες έβλεπαν την Ελλάδα. Πριν από τον Λίαρ η προσέγγιση ήταν μάλλον αρχαιολογική, επηρεασμένη από το “κλασικό πνεύμα”. Εκείνος ενδιαφέρθηκε περισσότερο για το “εδώ και τώρα” της χώρας και για τους ανθρώπους της».
Την εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας, ανώνυμου Κρητός, του 17ου αιώνα, που βρίσκεται στην αίθουσα χορού. «Δωρήθηκε στην πρεσβεία από τον δήμαρχο της Αθήνας, τον Μάρτιο του 1941, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης».
Kathimerini.gr
