Η … ροζ πύλη των Δικαστηρίων, ο πάπας Αλέξανδρος και μια μεσαιωνική ιστορία που λίγοι γνωρίζουν

Για μία ακόμη φορά, η κεντρική πύλη του Δικαστικού Μεγάρου Ηρακλείου στη λεωφόρο Δικαιοσύνης, δέχθηκε το μένος αγνώστων. Η ροζ μπογιά που άγνωστοι πέταξαν προχθές το βράδυ (δείτε εδώ) προκάλεσε φθορά στο μνημείο, γιατί περί μνημείου πρόκειται, αλλά ταυτόχρονα και την έντονη αντίδραση όχι μόνο του Δικηγορικού Συλλόγου Ηρακλείου αλλά και πολιτών που ζητούν από το δήμο Ηρακλείου να λάβει μέτρα για το φαινόμενο που έχει καταστεί για κάποιους κάτι σαν … θεσμός!

Η πύλη, όμως, του Δικαστηρίου, συνδέεται με τη μεσαιωνική ιστορία της πόλης του Ηρακλείου και πιο συγκεκριμένα με την περίοδο της Ενετοκρατίας, αποτελώντας μια πτυχή της πορείας του Μεγάλου Κάστρου ανά τους αιώνες, που λίγοι γνωρίζουν.

Το ιστορικό πλαίσιο

Γύρω στα 1339, σε ένα μικρό χωριό του Μεραμπέλλου, εκεί όπου σήμερα είναι η Νεάπολη, γεννήθηκε ένα έξυπνο και φιλομαθές αγόρι. Πριν καλά – καλά κλείσει τα δέκα του χρόνια, το αγόρι εκείνο – σύμφωνα με το θρύλο – έμεινε πεντάρφανο αφού η φρικιαστική πανώλη είχε ξεκληρίσει την οικογένειά του. Το όνομά του ήταν Πέτρος  Φίλαργος. Ήταν τα χρόνια της ενετοκρατίας στην Κρήτη. Οι Βενετσιάνοι είχαν κλείσει ήδη έναν αιώνα κυριαρχίας στο νησί και ένα από τα πρώτα τους μελήματα ήταν να ιδρύσουν εκκλησίες και μοναστήρια καθολικά, σε μια προσπάθεια να αναχαιτίσουν την προσήλωση των Κρητικών στην ορθοδοξία και κυρίως τη βυζαντινή παράδοση.

Σ’ ένα τέτοιο, μικρό, καθολικό μοναστήρι στο Λασίθι, στον Άγιο Αντώνιο που ανήκε στο Τάγμα των Φραγκισκανών, ζήτησε καταφύγιο ο ορφανός Πέτρος. Οι μοναχοί, οι «φρέρηδες» – από τη γαλλική λέξη frère που σημαίνει αδελφός, μοναχός – περιέθαλψαν το φτωχό ορφανό προσφέροντάς του στέγη, τροφή και μόρφωση. Η φιλομάθεια του και η έφεση που είχε στην απόκτηση γνώσεων έκαναν τους προστάτες του να ονειρευτούν ένα καλύτερο μέλλον γι’ αυτόν. Έτσι, αποφάσισαν να συνεχίσει τις σπουδές του στην πρωτεύουσα, την Κάντια και το επιβλητικό μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου, το οποίο λειτουργούσε και ως ένα από τα σπουδαιότερα σχολεία του ενετοκρατούμενου Ηρακλείου.

Ο νεαρός Πέτρος, μοναχός πλέον, εντάχθηκε στην κοινότητα του Αγίου Φραγκίσκου όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του και στη συνέχεια σπουδάζει σε ανώτατο πλέον επίπεδο στην Πάντοβα αλλά και το Παρίσι, όπου αποκτά διδακτορικό τίτλο στη Θεολογία. Ταυτόχρονα με τις σπουδές του η ιερατική του ανέλιξη ήταν ραγδαία. Πολύ νωρίς, χειροτονείται επίσκοπος Μεδιολάνου και λίγο αργότερα καρδινάλιος. Η μετέπειτα εξέλιξή του ήταν σημαντική. Οι σημαντικές σπουδές του, το ήθος του, η πραότητα και η ταπεινότητα ήταν από τα πλεονεκτήματα που τον έφεραν στον παπικό θρόνο. Αναγορεύτηκε προκαθήμενος της καθολικής εκκλησίας το 1409 με το όνομά Πάπας Αλέξανδρος Ε΄. Ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη θητεία, λόγω συγκυριών που ταλάνιζαν την περίοδο εκείνη την καθολική εκκλησία. Η νομιμότητά του αμφισβητήθηκε και το όνομά του ενεπλάκη σε πολιτικές συγκρούσεις. Πέθανε το 1410 κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες και ετάφη σε φραγκισκανό μοναστήρι της Μπολόνια. Ήταν ο μοναδικός Έλληνας πάπας στην ιστορία της καθολικής εκκλησίας. Το Ηράκλειο τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε έναν μικρό «τυφλό» δρόμο, απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, την οδό Πάπα Αλεξάνδρου, που ακόμη και σήμερα πολλοί Ηρακλειώτες συγχέουν ονομάζοντας την «οδό Παπαλεξάνδρου».

Εδώ  όμως συναντάμε έναν συμβολισμό, που μόνο τυχαίος δεν θα μπορούσε να είναι. Το περίλαμπρο μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου που οι Ενετοί φρόντισαν να ανεγείρουν στην Κάντια από τα πρώτα κιόλας χρόνια της κατάκτησής τους δέσποζε στο χώρο όπου βρίσκεται σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο μοναστήρι αυτό που ήταν φημισμένο για τον πλούσιο εσωτερικό του διάκοσμο και την επιβλητική αρχιτεκτονική, ο Πέτρος Φίλαργος είχε περάσει τα νεανικά του χρόνια. Στη διάρκεια της βραχύβιας θητείας του ως Πάπα δεν ξέχασε το αγαπημένο μοναστήρι στην Κάντια και συνέβαλε στη διακόσμησή του παραγγέλνοντας στη Ρώμη μια εντυπωσιακή πύλη που τοποθετήθηκε στην κύρια είσοδο της μονής.

Μετά την άλωση του Χάνδακα από τους Οθωμανούς το 1669, η μονή του Αγίου Φραγκίσκου έγινε τζαμί και η περίτεχνη πύλη του πάπα Αλεξάνδρου μετακινήθηκε στους τουρκικούς στρατώνες, ένα ενιαίο τεράστιο οικοδόμημα όπου σήμερα βρίσκονται τα κτίρια της Περιφέρειας, το Δικαστικό Μέγαρο, η πρώην Αστυνομική Διεύθυνση και το Ειρηνοδικείο. Την πύλη του Αγίου Φραγκίσκου οι Ηρακλειώτες τη βλέπουμε και σήμερα καθημερινά. Ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξή της. Γι’ αυτό, την επόμενη φορά που θα περάσετε μπροστά από τα Δικαστήρια στη λεωφόρο Δικαιοσύνης, στρέψτε το βλέμμα σας στο κεντρικό θύρωμα. Σώζεται ακόμη ένα τμήμα του εντυπωσιακού διάκοσμου. Αρκεί βέβαια, ο διάκοσμος αυτός να μην είναι … ροζ!